خلاصه ماشینی:
این بنای شکوهمند و خیرهکننده، ظاهرا «تجسم شب کلاه از نمای بالا و کلاه عرفا و نیز شبیه به قطعهی الماس تراشخورده و نیز جام وارونه است که جامگونه مانندشدن بنا براساس یکی از رباعیات حکیم نیشابوری طراحی شده است.
لوزیهای پیرامون این معماری شکوهمند هنری، ریاضیاتپژوهی حکیم نیشابور را به رخ میکشد و یکی دیگر از جلوههای بصری بسیار چشمنواز و زیبای این بنای کمنظیر، منشورهای نوریست که بر اثر تابش خورشید از لایهلای نقوش و اشکال مشخص هندسی ایجاد میشود و انعکاس آن بر فضای پیرامون آرامگاه، باز هم احاطه و تسلط بینظیر خیام حکیم را فریاد میکند.
فضاهای خالی این بنا، لوزیهایی را بهوجود آورده است که لوزیهای کامل و مستحکمی را که رباعیات ادیبانه و حکیمانهی خیام در آن جا گرفتهاند مقتدرتر نشان میدهد و حتا کورگاه حضرت حکیم از نقوش هندسی مایه گرفتهاند.