چکیده:
در آیات 88 و 89 سورة شعراء، منفعت حقیقی و نهایی انسان مطرح میشود. میفرماید: «یَوْمَ لا یَنْفَعُ مالٌ وَ لا بَنُونَ» (شعرا: 88) «إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِیمٍ» (شعرا: 89). «قلب سلیم» قلب دور از آفات ظاهری و باطنی و تهی از مطلقِ شرک است که در اولین گام با رهایی از آفات «خودی» حاصل میشود. عارف با سیر انفسی در این نشئه در نفس خویش به مقامی نائل میشود که یوم قیامت انفسی خویش را پیش از تجربة یوم قیامت آفاقی، درک کرده و سپس در یوم لقا و قیامت آفاقی به منفعت نهایی نائل میگردد. در این مقال مفاد آیات 88 و 89 سورة شعراء که برای اختصار با عنوان آیة «قلب سلیم» معرفی میشوند، بر اساس آموزههای عرفانی تبیین شده و مفاهیم مذکور در این آیات در ساحت انفسی عارف نگریسته میشوند.
خلاصه ماشینی:
مقدمه پيش از ورود به اصل بحث بايد ذکر شود که واژة «تبيين » در عنوان اين مقاله اگرچه با «تفسير» قرابت معنايي زيادي دارد ولي از واژة تفسير استفاده نکرديم ، زيرا اولا در استفاده از واژة تفسير انتظار بر اين است که به تفاسير مختلف مراجعه کرده و فضاي غالب بر آنها را بر پژوهش حاکم کنيم که عبارت است از توضيح واژه ها و شأن نزول ها و ديگر اينکه در تبيين علمي ارائۀ يک سازوکار علي مد نظر است و در آيۀ «قلب سليم » بستر تبيين و پاسخ به «چرايي» فراهم است زيرا بايد روشن شود که چرا دارندگان «قلب سليم » به منفعت نهايي نائل ميشوند؟ تبيين آيۀ «قلب سليم » مبين حقيقتي است که اساسا در تفاسير غير عرفاني اشاره به امري آفاقي دارد اما از آنجا که تحقق سلامت قلب مبتني بر سلوک دروني و انفسي است ، عوامل ، موانع و ثمرات اين سير با التفات به درون عارف سالک و ساحت انفسي وي ايضاح خواهد شد.
در بيان التنزيل ميخوانيم که «حقيقت روز آن است که چيزها در وي ظاهر شود» (نسفي، ١٣٧٩: ٢٣٧) يا مولوي روز را انعکاس نور اوليا و در مقابل آن ، شب را بازتاب مقام ستاريت آنان ذکر ميکند: عکس راز مرد حق دانيد روز عکس ستاريش شام چشم دوز (مولوي، ١٣٧٣: ١٧٣) ظهور سراير يا آنچه به انکشاف حقيقت تعبير ميشود، يادآور يوم قيامتي است که عارف در ساحت نفس خود نيز با آن مواجه شده و تحت عنوان شهود مراتبي از حقيقت تعبير ميشود.