خلاصه ماشینی:
"حوزه علمیه قم تا حدی نمونه و یادگار یکی از دانشگاههای قدیمی ایران مانند دانشگاه نظامیه بغداد و نظامیه نیشابور است که قرنها این دانشگاهها در این کشور وجود داشته و مردان بزرگی را که شهرت جهانی دارند و نامشان در تاریخ فرهنگی بشر به عظمت و جلالت یاد میشود در دامن خود پرورش دادهاند.
آن مدارس هر چند دارای تشکیلات اداری نبود و با سادگی مخصوصی اداره میشد ولی در واقع مجموع آنها به منزله دانشگاهی بود که جامع علوم عصر بود و تمام کتبی که در رشتههای متعدد از طب و فلسفه و ریاضیات و جغرافیا و غیره در این سرزمین تألیف شده و بعدا مورد استفاده عموم دانشمندان جهان واقع شده و در حقیقت پایه و مایه اولی دانش امروز مغرب زمین واقع شده به وسیله فارغ التحصیلهای همان مدارس به رشته تحریر در آمده است.
در حوزه علمیه قم به همان سبک و روش قدیم تعلیم و تعلم میشود و چیزی که پیش از هر چیز جلب توجه میکند خلوص نیت و فعالیت متکی به ایمان و عقیدهای است که در غالب محصلین علوم دینیه دیده میشود که با علاقه و اشتیاق زائد الوصفی که از مزایا و خواص محصلین علوم دینیه است به درس و مباحثه و مطالعه و نوشتن و یادداشت کردن میپردازند و البته از یک قرن پیش به این طرف که مدارس جدید در ایران معمول شده و رشتههای مختلف علوم طبیعی و ریاضی به سبک جدید تدریس میشود فعالیت حوزههای علمی قدیم بیشتر متوجه قسمتهای ادبیات عربی و فقه و اصول (به تصویر صفحه مراجعه شود) و تفسیر و حدیث و فلسفه کلام است."