چکیده:
چکیدهدر زبان عربی به فراوانی مشاهده میکنیم که برای یک فعل، بیش از یک مصدر ذکر شده است. بر خلاف تلقی رایج، در بسیاری از حالات، این مصادر مترادف نیستند و در واقع، بازتاب دهندۀ معانی مختلف فعل اند. نیز اغلب تصور می شود بین مصدر اصلی و مصدر میمی تفاوتی وجود ندارد، در حالی که معنای این دو مصدر همانند ساختارشان متفاوت است. بر خلاف مصدر اصلی که بر «حدث» صِرف دلالت میکند، مصدر میمی غالبا حامل معنای «ذات» است. در این نوشتار با تکیه بر شواهدی از نهج البلاغه، ظرافتهای معناییِ پاره ای از این مصادر، به شیوه تحلیلی توصیفی، و با رویکردی فروق شناسانه بررسی شده است. از آنجا که در این قبیل مطالعات، واژگان همحوزه در کنار هم بررسی میشوند مرزبندی معنایی واژه ها کاملاً معلوم میشود. لذا در واژهشناسیِ متونی چون نهج البلاغه که از دقت و حساسیت بالایی برخوردار است اهمیت شایان دارند.
خلاصه ماشینی:
فروقشناسی ساختارهای مصدری با تکیه بر نهج البلاغه (مطالعه موردیِ مصدر اصلی و میمی) علی خنیفرزاده 1 محمدابراهیم خلیفه شوشتری 2 تاریخ دریافت: ۱۹/۰۲/۱۴۰۰ تاریخ پذیرش: ۱۲/۰۴/۱۴۰۰ چکیده در زبان عربی، به فراوانی مشاهده میکنیم که برای یک فعل، بیش از یک مصدر ذکر شده است.
معنا و دلالت کلمه که برآیند ماده و هیئت یاد شده است و به کاربرد آن در محیط و دورههای زمانی گوناگون نیز بستگی دارد (فقه اللغة وخصائص العربیة.
1 نحویان و لغویان تقریباً تفاوتی بین مصدر اصلی و مصدر میمی ذکر نمیکنند و معنای هر کدام را به دیگری ارجاع میدهند؛ در حالی که معنای این دو مصدر در بیشتر موارد یکسان نیست و تفاوت صیغه و ساختارشان نیز گویای تفاوت معنای این دو مصدر است؛ برای نمونه، در عبارتی چون: اللهم الیک مصیرُ کل نَسَمه؛ 2 خدایا، بازگشت هر جانداری به سوی توست.
اما مصدر میمی نظیر آن، یعنی مُعتَبَر، فقط بر معنای مصدری فوق، یعنی «پندپذیری»، دلالت ندارد؛ بلکه به معنای «سبب پندپذیری» و «آنچه مایه عبرت و پند است» نیز به کار میرود: همان، خطبه 109.
اما عموماً تفاوت مصادر به دلیل تفاوت معنای هر کدام است؛ بدین معنا که زبان عربی برای بازتاب دادن معانی مختلف یک فعل، مصادر گوناگونی آفریده است.
تأمل در کاربردهای دو مصدر یاد شده، نشان میدهد که این دو وزن از نظر معنایی یکسان نیستند؛ بدین معنا که شدت فُعول بیشتر از فِعال است.