چکیده:
آیتالله مصباح یزدی با ارائه طرحی از ساختار نفس انسان، جایگاه انفعالات را در میان دیگر ابعاد وجودی او بیان کرده است. پژوهش حاضر قصد دارد با تکیه بر شواهد قرآنی، نظریه ایشان را مستدل سازد. روش گردآوری اطلاعات «کتابخانهای» است. حل مسئله نیز با شیوه توصیفی ـ تحلیلی انجام شده و با توجه به منبع، روش «تفسیر موضوعی قرآن» ملاک عمل قرار گرفته است. طبق بررسی انجام شده ایشان معتقد است: انفعالات بر نفس انسان عارض میشود، نه جسم او، البته نه به این معنا که یکی از ابعاد سهگانه نفس و در عرض معرفت، محبت و قدرت باشد، بلکه جزو فروع بعد محبت و در لایهای سطحیتر از آن قرار دارد. با توجه به تعابیر دقیق قرآن در توصیف حالات درونی انسان، ویژگیهایی را میتوان استنباط کرد که از برایند آنها مرزبندی روشنی میان انفعالات و دیگر زوایای به هم پیوسته وجود او مشخص میگردد. این شناسهها شامل نفسانی بودن، عارضی بودن، واکنشی بودن، موقتی بودن، نمایان بودن، مبتنی بودن بر امیال اصیل و موثر بودن در فرایند انگیزش میشود.
Presenting a plan of the structure of the human soul, Ayatullah Misbah Yazdi has explained the position of spiritual states among other aspects of his existence. The present descriptive-analytical research aims to substantiate his theory by relying on the Qur'anic evidence. Data collection was done through library method and the thematic interpretation of the Qur'an. Research shows that in his view spiritual states affects the human soul, not his body; of course, not in the sense that it is one of the three dimensions of the soul along with knowledge, love and power, but it is one of the sub-dimensions of love and is in a more superficial layer. According to the precise Qur'anic statements about the inner states of man, we can infer some characteristics from which a clear boundary between spiritual states and other connected aspects of his existence is determined. These characteristics include being sensual, being temporary, being reactive, being temporary, being visible, being based on genuine desires, and being effective in the motivation process.
خلاصه ماشینی:
1 بررسي مستندات قرآني ديدگاه آيتالله مصباح يزديدرباره جايگاه انفعالات در نفس انسان* محسن کريمي قدوسي/ دانشجوي دکتراي تفسير و علوم قرآن مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني( mohsenak65@gmail.
سؤالي که در مباحث علمالنفس يا روانشناسي به شیوه فلسفي يا تجربي پاسخهاي گوناگوني يافته و در اين تحقيق مدنظر است، آنکه از نظر هستيشناختي، چه جايگاهي براي اينگونه انفعالات در بين ساير جنبههاي انساني بايد در نظر گرفت؟ آيا ميتوان چنين حالاتي را به نفس انسان نسبت داد و جزو خاصيتهاي روح او برشمرد يا بايد آنها را احساساتي تلقي کرد که صرفاً با واکنشهاي تنکردی (فيزيولوژيکي) ـ عصبي در ذهن تجربه ميشوند؟ در فرض اول، آيا جزو ذاتيات و ابعاد اصلي نفس بهشمار ميآيند يا فروع ساير بخشها هستند که گاهي در او پديد ميآيند؟ در هر حال، چه نسبتي بين آنها با گرايشها و انگيزشهاي او وجود دارد؟ نوعي از آنها هستند يا ماهيتاً متفاوتاند؟ فيلسوفان تمام آثار انسان را ناشي از قوايي نفساني ميدانند که مبدأ صدور يا قبول آنهاست.
ايشان در مقام طراحي ساختمان نفس و تشبيه آن به هرمي سهبعدي، تنها جنبههايي را ذکر ميکند که در مرتبه ذات نفس وجود دارند، نه آنچه بعداً کسب ميکند يا در او پديد ميآيد؛ مثلاً در بُعد محبت، به حب ذات و عشق به خدا اشاره کرده که جزو گرايشهاي فطري انسان محسوب ميشوند و دیگر اميال را ثمره پيوند اين بُعد با ابعاد ديگري (مثل علم و قدرت) ميداند (مصباح يزدي، 1391الف، ج 2، ص 33).