چکیده:
نظریۀ فضاهای ذهنی، نظریهای است برخاسته از نظریۀ جهانهای ممکن. این نظریه و نظریۀ برگرفته از آن یعنی آمیختگی مفهومی از ابزارهای مفید تحلیل متن در حوزۀ زیباییشناسی شناختی است. هدف این پژوهش، بررسی شیوۀ رویارویی این نظریهها با شعر فارسی است. برای بررسی کارکرد این نظریهها در تحلیل شعر فارسی، نخست جنبههای فلسفی و بنیانهای نظری آنها مطرح و سپس شیوۀ کارکرد آنها در یک غزل از سعدی آزمایش شده است. نتایج پژوهش نشان میدهد که نظریۀ فضاهای ذهنی بهرغم کارآمدی در تحلیل مباحث فلسفی/ معنایی شعر همچون ابهام، ساختارهای شرطی، واکاوی ابعاد ایدئولوژیک شخصیتهای برساختۀ متن و نیز فراهم آوردن امکان بررسی پیوستار روایی شعر در قالب فضاهای ذهنی در برخی مواضع همچون ساختارهای تمثیلی، کارایی لازم را در تحلیل معنایی شعر دارا نیست و در چنین شرایطی، نظریۀ برگرفته از آن، یعنی نظریۀ آمیختگی مفهومی میتواند خلأ کاربردی را پوشش دهد.
Theory of mental spaces is a theory derived from the theory of possible worlds. This theory and its derived theory, conceptual blending, are useful tools for text analysis in the field of cognitive poetics. The purpose of this study is to investigate how these theories encounter Persian poetry. To examine the application of these theories in the analysis of Persian poetry, we first discuss their philosophical aspects and theoretical foundations, and then test how they work in a lyric by Saadi. The results of the present study show that the theory of mental spaces, despite its generally appropriate function, in some positions such as allegorical structures, does not have the necessary efficiency in semantic analysis of poetry and in such circumstances, the theory derived from that, theory of conceptual blending, can cover the functional vacuum. We have also shown that the theory of mental spaces is a tool that explains and analyzes the linguistic nature of ambiguity, as one of the most important elements of rhetoric in poetry.
خلاصه ماشینی:
نتايج پژوهش نشان ميدهد که نظريۀ فضاهاي ذهني به رغم کارآمدي در تحليل مباحث فلسفي/ معنايي شعر همچون ابهام ، ساختارهاي شرطي، واکاوي ابعاد ايدئولوژيک شخصيت هاي برساختۀ متن و نيز فراهم آوردن امکان بررسي پيوستار روايي شعر در قالب فضاهاي ذهني در برخي مواضع همچون ساختارهاي تمثيلي، کارايي لازم را در تحليل معنايي شعر دارا نيست و در چنين شرايطي، نظريۀ برگرفته از آن ، يعني نظريۀ آميختگي مفهومي ميتواند خلأ کاربردي را پوشش دهد.
در اين پژوهش ، نظريۀ فضاهاي ذهني و مولود آن ، آميختگي مفهومي، که نخستين بار توسط ژيلز فوکونيه ٥([١٩٨٥] ١٩٩٤، ١٩٩٧) مطرح شده است و سپس کارکرد اين نظريه ها را در تحليل شعر فارسي خواهيم سنجيد.
اين مقالات عبارت است از: «روايت شناسي شناختي (کاربست نظريۀ آميختگي مفهومي بر قصه هاي عاميانۀ ايراني )» (١٣٩١)؛ «نقد و بررسي نظريۀ تلفيق مفهومي در تبيين فرايند ساخت معنا در ذهن » (١٣٩١)؛ «پيوستگي معنايي متن از منظر نظريه آميختگي مفهومي » (١٣٩٤) - اصغرنژاد فريد و فقيه ملک مرزبان (١٣٩٥) در مقالۀ «آميزٔە مفهومي جنگ و شکار و عشق در غزليات سعدي با تکيه بر نظريۀ فوکونيه و ترنر» نتيجه گرفته اند که پارادوکس حاصل در آميزه ناشي از تأثير مفاهيم عرفاني عشق در گفتمان صوفيانه بر الگوهاي ذهني شاعر است .