چکیده:
هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی ویژگیهای آرایهها و تزئینات در نسخ خطی دوره قاجار در بخش بیرون متن و بررسی انواع و فراوانی گونههای جلدهای نفیس مورد استفاده در کتابآرایی نسخههای خطی این دوره است.روش /رویکرد پژوهش: روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی است که به شیوه استقرایی، گونههای جلدهای نفیس و هنری دوره قاجار و فراوانی آنها در مخزن کتابخانه ملی احصا شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. به روش نمونهگیری هدفمند، تعداد 84 نسخه هنری رقمدار و تاریخدار دوره قاجار انتخاب شد و مورد مطالعه قرار گرفته است.یافتهها و نتایج: در میان 84 نسخه مورد تحقیق، جلدهای چرمی بیشترین فراوانی با 49 نسخه را دارد؛ پس از آن جلدهای رنگ و روغن با فراوانی 21 نسخه و سپس جلدهای پارچهای با فراوانی 10 نسخه و جلد مقوایی با روکش کاغذی 1 نسخه قرار دارند. در میان جلدهای روغنی به کار رفته در نسخههای مورد پژوهش، بیشترین فراوانی مربوط به طرح ترنج و سرترنج و لچکیها و سپس نقوش گلهای الوان و گل و مرغ و سپس نقوش گل و بوتههای ریز و درشت و طرحهای اسلیمی است. در میان جلدهای چرمی، بیشترین فراوانی مربوط به جلدهای تیماج با 38 نسخه است. در میان کتابآرایان و مجلدان دوره قاجار، گونه چرمی جلدها به دلیل سهولت دسترسی و کوتاهتر بودن فرایند آمادهسازی آن بیشترین فراوانی را در استفاده برای نسخ نفیس داشته است. چنان که گونه رنگ و روغن به جهت دشواری و طولانی بودن فرایند آمادهسازی، فراوانی کمتری نسبت به جلدهای چرمی داشته است.با تعمیم یافتههای این پژوهش به نسخههای نفیس دیگر این دوره میتوان چنین گفت: چون فرایند تهیه جلدهای رنگ و روغن پیچیدهتر از جلدهای دیگر بوده، جلدهای هنری رنگ و روغن در تعداد کمتری از نسخههای هنری دوره قاجار به کار رفته و در نسخههای بیشتر این دوره، جلدهای چرمی- به جهت سهولت تهیه آن نسبت به جلدهای روغنی- به کار رفته است.در میان جلدهای چرمی این دوره، فراوانی بیشتر جلدهای تیماج نسبت به انواع دیگر جلدهای چرمی به دو دلیل است: الف. به دلیل فراوانی بسیار و دسترسی آسان به تیماج و ب. سهولت اجرای طرحهای ضربی ترج و سرترنج و لچکی و سوخت در تیماج نسبت به سایر چرمها. چنان که کاربرد پارچههای هنری در ساخت جلد برای نسخههای هنری این دوره چندان مرسوم نبوده و در موارد معدودی از روکش پارچه درجلدها استفاده شده است که به جهت استحکام کمتر پارچه و احتمال فرسودگی و پارگی بیشتر آن نسبت به چرم و رنگ و روغن است.
Objective: The present research is intended to examine the features of ornaments and adornments in the manuscripts of the Qajar period in the extra-textual section and to study the types and frequency of various exquisite covers used in the book design of the manuscripts of this period.Research Method/Approach: The method of this research is descriptive-analytical, in which the types of exquisite and artistic covers of the Qajar period and their frequency in the National Library repository are enumerated and analyzed by an inductive method, and 84 numbered and dated art manuscripts of the Qajar period have been selected and studied by purposeful sampling.Findings and Conclusion: From among the 84 manuscripts studied, leather covers have the highest frequency with 49 copies, followed by painted and glazed covers with a frequency of 21 copies, and followed by cloth covers with a frequency of 10 copies and one copy of cardboard cover with a dust jacket. Among the oiled covers used in the copies researched, the most frequency is related to the designs of medallion (turanj) and top medallion (sarturanj) and pendentive (lachaki), then to colorful floral and bird motifs, and then to small and large floral motives and arabesque designs. Among the leather covers, the most frequency is related to goat leader (timaj) covers with 38 copies. Among the book decorators and bookbinders of the Qajar period, the leather type of covers has been the most frequently used for exquisite copies due to easy access and shorter preparation process. As such, the paint and oil type, due to the difficulty and length of the preparation process, has been used less frequently than the leather covers.By generalizing the findings of this research to other exquisite copies of this period, it can be said that: because the process of preparing oil and paint covers is more complicated than other covers, the artistic oil and paint covers are used in a smaller number than the artistic copies of the Qajar period and in most copies of this period, leather covers are used because of the ease of preparation compared to oil covers.Among the leather covers of this period, timaj covers are more frequent than other types of leather covers for two reasons: A. due to the abundance and easy access to timaj and B. the ease of implementing the stroke (darbi) designs of turanj, sarturanj, lachaki, and burning in timaj as compared to other leathers. Furthermore, the use of artistic fabrics in the making of covers for artistic editions of this period is not very common and in few cases, fabric cover has been used in the covers. This is due to the less strength of the fabric and the possibility of its more wear and tear than leather, paint, and oil.
خلاصه ماشینی:
com چکیده هدف : هدف از پژوهش حاضر بررسی ویژگیهای آرایه ها و تزئینات در نسخ خطی دوره قاجار در بخش بیرون متن و بررسی انواع و فراوانی گونه های جلدهای نفیس مورد استفاده در کتاب آرایی نسخه های خطی این دوره است .
هدف از پژوهش حاضر بررسی ویژگیهای آرایه ها و تزئینات در نسخ خطی دوره قاجار در بخش بیرون متن و بررسی گونه های جلدهای نفیس مورد استفاده در کتاب آرایی نسخه های خطی این دوره است .
نتایج این پژوهش ها نشان میدهد که در نسخه های خطی حوزه تمدن ایران اسلامی، جلدهای متنوع هنری اعمّ از چرمی، رنگ و روغن و پارچه ای به کار میرفته و مهمترین پارچه هایی که در ساخت جلدها استفاده شده ، پارچه های زیبا و لطیف زری، مخمل ، ترمه و قلمکار بوده است .
جمع بندی و نتیجه گیری یافته های به دست آمده از بررسی تعداد ٨٤ نسخه نفیس و هنری منتخب این دوره در پژوهش حاضر که به روش توصیفی تحلیلی همراه با تحلیل کیفی و استقرایی بوده در زمینه گونه های جلدهای هنری به کار رفته در کتاب آرایی نسخ نفیس دوره قاجار، به شرح زیر است : الف ) یافته ها: در میان ٨٤ نسخه مورد تحقیق ، جلدهای چرمی بیشترین فراوانی با ٤٩ نسخه را دارد، پس از آن جلدهای رنگ و روغن با فراوانی ٢١ نسخه و سپس جلدهای پارچه ای با فراوانی ١٠ نسخه و جلد مقوایی با روکش کاغذی ١ نسخه قرار دارند.
تصاویر منتخب از تزئینات و آرایه ها در جلدها در این بخش نمونه های مختلف و متنوعی از هرکدام از انواع جلدهای هنری به کار رفته در نسخ نفیس دوره قاجار (نسخه های مورد پژوهش ) آورده شده است : (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر ١-١.