چکیده:
فرهنگ و تمدّن باستانی و هم دیرپای ایران زمین نمودار عمق تاثیرگذاری هنر و تمدّن گرانسنگ آن و نیز سهم سازندۀ آن در بنیاد تمدن جهانی است. یکی از این نشانههای فرهنگی که نمودار سهم زیاد ایران در تمدن و فرهنگ جهانی به شمار میرود، وجود بخشی از راه ابریشم در آنجاست.
این راه بسیار سودبخش که به واسطۀ حمل ابریشم چین و البته کالاهای نفیس دیگر مانند سنگهای قیمتی و ادویه و غیره بدین نام شهرت یافته است، بر پایۀ گفتۀ سی ماتسین Sse-Ma-tsien معروف به هرودت چین (درگذشته به سال 83 پیش از میلاد) از دروازۀ یشم (نفریت Nephrit) در محل دیوار مشهور چین آغاز میگردید و از دو راه که راه شمالی از طریق تورفان و راه جنوبی از طریق ختن بود به کاشغر شهر مرکزی ترکستان شرقی که چینیها سیکیانک گویند، میانجامید و پس به فرغانه در کنار مرزهای شمالی افغانستان که به «بهشت آسیا» موسوم بود، میرسد سپس از سمرقند به قول مولوی «چوقند» و بخارا میگذشت و تا مرو و بلخ ادامه مییافت و پس از آن از گرگان و ری و قزوین و زنجان و تبریز و ایروان میگذشت و به طرابوزان در ترکیۀ آسیا یا به بنادر شام (سوریۀ امروزی) منتهی میگردید. نیز از راهی دیگر از مرو به بلخ و هرات، نیشابور و سپس به آسیای صغیر میرفت. همچنین کاروانهایی نیز از بلخ از راه دره خلم که به گفتۀ معجم البلدان شهر کوچکی در بیست فرسخی بلخ و دو منزلی سمنگان بوده و سپس سمنگان به هندوستان منتهی میرفتهاند.
ما در این گفتار برآنیم تا در بخشی از آن راه درازی که گفتهاند از ابتدای آن تا روم که به قولی منتهی الیه راه ابریشم بوده و به حدود ده هزار کیلومتر بالغ میشده و طی طریق آن سه سال به طول می انجامیده (ایرانشهر ص 1457) با ناصرخسرو قبادیانی مروزی (394 قبادیان – 481 بدخشان) سفرنامه نویس دقیق و شاعر بلند پایۀ ادب فارسی و دانشمند پرمایه و سخنور فرزانه، همسفر شویم و بخشی از راه ابریشم را با او به سیر و سفر بپردازیم...