چکیده:
تاریخ تحلیلی اسلام مشهورترین کتاب دکتر سیدجعفر شهیدی است که طی سالیان اخیر همواره به عنوان متن درسی برای آموزش تاریخ اسلام از آن استفاده میشود.در این مقاله،این کتاب از دو منظر،نقد و بررسی شده است:
1-از منظر عناصر بیرون از متن(نویسنده،ناشر،خوانندگان و گفتمانی که اثر متعلق به آن است)؛
2-از منظر عناصر موجود در متن(عنوان،ادبیات موضوعی،ادبیات کتاب،محتوا،روش و کمیت اثر).
خلاصه ماشینی:
"توجه به دو نکته دیگر نیز در اینباره لازم است:اول،اینکه کتاب تاریخ تحلیلی اسلام به دلایل متعدد،متن درسی مناسبی نیست و دوم،اینکه شرح درس عمومی تاریخ اسلام در رشتههای دانشگاهی با درگذشت پیامبر صلی الله علیه و آله(11ق)پایان میپذیرد،به همین دلیل در چاپهای پیشین کتاب حداکثر 50 درصد و در چاپ فعلی تنها حدود 35 درصد از متن،مورد استفاده دانشجویان قرار میگیرد و بخش مهم و قابل توجهی از آن به اغلب احتمال نخوانده باقی میماند.
دو واژه اول و آخر در ظاهر،بار ارزشی و احساسی خاصی ندارند و به نظر میرسد نه بکرند و نه جذابیتی ویژه برای عنوان یک کتاب را واجدند،ولی واژه«تحلیلی»وضعی دیگر دارد؛این واژه به روش کار نویسنده اشاره دارد و تمایز این اثر از آن دسته آثاری را که تنها به نقل روایات تاریخ اسلام اکتفا کردهاند،نشان میدهد.
1 اما در خصوص معتزله نیز باید گفت که اگر رونق کار آنان به دلیل سرنگونی امویان و بر سر کار آمدن عباسیان بوده است،چگونه است که به گفته نویسنده محترم،عباسیان و عمالشان پیوسته تا قبل از مأمون،به آنان تعرض میکردند؟2اینچنین معلوم میشود که آنچه آقای دکتر شهیدی در این باره آورده دستکم روایتهای تاریخی معارضی دارد که نمیتوان آنها را نادیده گرفت.
و باز هم جالب اینکه در این موارد نیز گاه روال معمول در ارائه کتابشناسیها توسط ایشان رعایت نشده است،مثلا در برخی مواقع ابتدا به جلد و صفحه مورد نظر اشاره شده و بعد نام ناشر کتاب آمده است."