چکیده:
عناصر دخیل و مؤثر در شیوایی و زیبایی غزل سعدی شایان بررسی و سنجش با دیگر شعرهاست تا آشکار شود چرا کسانی که به هنر شعر علاقه دارند از غزل سعدی لذت بیشتری میبرند.با بررسی ویژگیهای نحوی،نظام تعدی،فرایندهای معنایی،و زوجهای مجاور افعال، می توان تا حدودی هنر زبان استاد سخن را نمایاند.
در بررسی نحو غزل سعدی،ملعوم شد.در هر بیت بیش از یک فعل و گاه سه فعل هست.افعال وجودی و مادی از بسامد بیشتری برخوردار است،لذا ایجاز بلاغی با پویایی و حرکت همراه است.زوجهای مجاور افعال به صورتهای متضاد،تکرار صیغههای مختلف،تکرار جزء پیشین فعل و کاربرد بلاغی ترکیبات فعلی،از عناصر مسلط و سبکی غزلهای سعدی است.
از جمله پرکاربردترین شگردهای بلاغی در ترکیبات فعلی،که به ابهام ادبی و تصویر آفرینی کمک کرده و سبب غریبسازی و اعجاب هنری و التذاذ عاطفی گشته است.این شگردها را میتوان نام برد:مشاکله،استخدام،ایهام،متناقضنمایی،کنایه،استعاره تبعیه و کنایی،اسناد مجازی.
توازن نحوی با تجانسهای آوایی و سایر تناسبات موسیقایی بین زوج فعلها به توازن سبکی منجر شده است.ترکیبات کنایی از نوع قاموسی،زودیاب و ایما است.بیشتر این ترکیبات با اعضا و جوارح انسانی ساخته شده و در خدمت زمینه غنایی غزل قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"نمونه گویند:مگو سعدی چندین سخن از عشقش میگویم و بعد از من گویند به دورانها ----- 24/10 سعدیا با تو نگفتم که«مرو در پی دل؟» نروم باز گر این بار که رفتم جستم --- 367/8 لیکن آن نقش که در روی تو من میبینم همه را دیده نباشد که ببینند آن را ---- 17/6 ج)کاربرد بلاغی ترکیبات فعلی:مقصود این است که در تأثیرگذاری سخن به منزله شگرد ادبی و بلاغی،فعل چه نقش و کارکردی دارد.
نمونه -استاد مجازی،استعاره مکینه همه عمر با حریفان بنشستمی و خوبان تو بخاستی و نقشت بنشست در ضمیرم 394/2 -متناقضنمایی عجب در آنکه تو مجموع و گر قیاس کنی به زیر هر خم مویت دلی پراکند است 60/8 -مشاکله و استخدام پای میپیچم و چون پای دلم میپیچد بار میبندم و از بار فروبسته ترم 383/5 -استخدام و ایهام همچو چنگم سر تسلیم و ارادت در پیش تو به هر ضرب که خواهی بزن و بنوازم 397/4 د)تکرار جزء پیشین فعل با افعال متفاوت:در اینجا مقصود ه م افعال مرکب و هم عبارتهای فعلی متفاوت است که با جزء پیشین یکسان در یک بیت مجاور شده است.
نمونه چه فتنه بود که حسن تو در جهان انداخت که یکدم از تو نظر بر نمیتوان انداخت ---- 31/1 هر که تماشای روی چون تو قمرت کرد سینه سپر کرد پیش تیر ملامت ---- 143/2 سعدیا دیدن زیبا نه حرام است ولیکن، نظری گر بربایی دلت از کف برباید 277/11 و)تکرار فعل واحد:تکرار یک فعل نیز در یک بیت در غزلهای سعدی زیاد دیده میشود."