خلاصه ماشینی:
"بنگرید تاریخ تألیف کتاب را!پانصد سال پیش از شناخته شدن آمریکا!و درست در زمان توحش اروپا!(جالب آنکه در همین کتاب،نقاط اروپای شمالی را بخاطر سرمای شدید و اینکه مردمانی فاقد فرهنگ و تمدن هستند،مورد بحث قرار نداده است!) اینگونه متون،باید بسیار دقیق و حساب شده، همراه با نقشه و تصویر باشد،تا آشنایی با فرهنگ درخشان گذشته،مشعلی فرا راه آیندهء همهء دانشمندان متعهد و دلسوخته،قرار دهد- ان شاء الله.
در چاپ اول این کتاب(لیدن،1873)،به نام:«المسالک و الممالک و المفاوز و المهالک»، آمده است.
او سفرش را به سال 331 هجری،از بغداد آغاز کرده است و از سخنانش چنین برمیآید که در این تاریخ،مردی کامل و آشنا به کتابهای جغرافی پیش از خود بوده است.
در این چاپ،نسخه استانبول،نوشته شده به سال 479 -بیش از صد سال بعد از تألیف کتاب-اصل قرار گرفته،با دو نسخه خطی دیگر مقابله شده و با دو چاپ دخویه نیز،مراجعه گردیده است.
نکتهای را که در خاتمهء این قسمت باید عرض کنم،راجع به اختلاف نسخههای کتاب است،که منشأ اختلاف چاپ نیز شده است.
آیا خود ابن حوقل، نسخههای مختلف نوشته-مثلا در ابتدا،کتاب مختصر بوده و سپس،بتدریج بر آن اضافات یا تغییراتی داشته؟-یا اختلاف نسخهها بر اساس اختفاء و استتار او از دستگاه حکومت بوده؟و شاید هم بر اثر اختلاف ناسخان و کاتبان بوده است؟ این مطلبی است که باید روشن شود،و در نوشتهها راجع به این قسمت،چیزی ندیدهام.
5. مصادر کتاب: غیر ازمعلومات رائج زمان و غیر از مسموعاتی که از افراد شنیده و نام بسیاری از آنان را میبرد، بر این مصادر اعتماد نموده است: 1."