چکیده:
فریقین در تفسیر این آیه با هم اشتراک نظرهایی دارند، اما چشماندازی که شیعه از
این آیه عرضه کرده است، بسیار مغایر با دیدگاهی است که اهل سنت از آن نمایانده است.
به دلیل همین تغایر در دیدگاهها (به ویژه چون این آیه با مسئله خلافت پیوند دارد)
فریقین دربارة آن به طور مستقل یا غیرمستقل نگاشتههای فراوان دارند که بیشتر ناظر
به نقد دیدگاه مقابل است.1
اهل سنت این آیه را بیانکننده فضایل و مناقب والا و ارزشمند برای ابوبکر میدانند
و بنا به این آیه، وی را در شمار صحابه(یاران) خاص و برگزیدة پیامبر اکرم(ص) قلمداد
میکنند، بلکه آن را دلیلی بر حقانیت خلافت ابوبکر به شمار میآورند، اما در نگاه
شیعه، از فقرات و کلمات این آیه، نه تنها هیچ گونه فضیلت و برتری برای ابوبکر
استفاده نمیشود، بلکه ـ در چشمانداز برخی از بزرگان شیعه ـ آیة غار از برخی مثالب
ابوبکر و عدم توجه و نظر خداوند به وی حکایت دارد. به نظر میرسد پیشفرضها و تعلق
خاطر اهل سنت به ابوبکر، به دلیل آنکه وی در مسند خلافت بوده است، در تفسیر این
آیه، تأثیری عمیق نهاده است؛ یعنی به طور قطع میتوان ادعا کرد اگر ابوبکر در مسند
خلافت نبود، تفسیر اهل سنت از این آیه به شکل دیگری بود.
خلاصه ماشینی:
"اساسیترین نقاطی که در حوزة تحلیل درونی آیه، بدان تمسک شده و برخی از مفسران اهل سنت مانند فخر رازی به تفصیل به آنها پرداخته و آنها را برجسته کردهاند، عبارتاند از: الف ـ ثانی اثنین: در این تعبیر، خداوند از ابوبکر به عنوان «دومین نفر» یاد کرده و او را همردیف و همسان پیامبر به شمار آورده است و این مطلب حکایت از مقام و منزلت سترگ ابوبکر در پیشگاه الهی است.
خدشه فخر رازی ـ که پیش از این در تبیین دیدگاه اهل سنت گذشت ـ بر این معنا مورد قبول نیست؛ زیرا درست است که بر اساس این معنا، مشرکان و کفار نیز مشمول معیت خداوند خواهند بود، اما با توجه به اینکه یاد خدا و معیت او در سختیها و مشکلات برای انسانهای مؤمن موجب آرامش و تسکین خاطر خواهد بود،59معیت را در این آیه نمیتوان معیت خاص دانست.
64 آنگاه ایشان چنین ادامه میدهد: اما این سخن ـ که مستند برخی از اهل سنت برای بازگشت ضمیر به ابوبکر است ـ که پیامبر(ص) همواره از سکینه و آرامش برخوردار بوده و نیازی به آن ندارد، پس ضمیر«علیه» به ابوبکر بازمیگردد، نیز به چندین علت پذیرفته نیست؛ چون خداوند در همین سوره در قصه جنگ حنین خبر از نزول سکینه بر پیامبر(ص) میدهد و میفرماید: فأنزل الله سکینته علی رسوله و علی المؤمنین."