چکیده:
ملا محسن فیض کاشانی از عالمان بزرگ اسلامی قرن یازدهم است که از محضر دانشمندان برجستهای چون حکیم ملا صدرای شیرازی و محدث بحرانی معقول و منقول را فرا گرفت و خود با نبوغن فوق العاده و دانش فراوان د ر شاخههای علوم اسلامی جامعیت یافت و همین جامعیت او موجب گردید تا بتواند بین فلسفه و دین،علوم عقلی و شرعی هماهنگی و هم بستگی به وجود آورد و دهها اثر گران سنگ در زمینهی تفسیر،حدیث،کلام،عرفان و فلسفه و اخلاق تألیف نماید. او با اعتدال در اخبارگری و تکیه بر قرآن و سنت،معارف و آموزههای اسلامی را در آثار خویش ارائه نمود.
خلاصه ماشینی:
شرح احوال و آثار فیض کاشانی دکتر سید علیرضا فیض چکیده ملا محسن فیض کاشانی از عالمان بزرگ اسلامی قرن یازدهم است که از محضر دانشمندان برجستهای چون حکیم ملا صدرای شیرازی و محدّث بحرانی معقول و منقول را فرا گرفت و خود با نبوغن فوق العاده و دانش فراوان د ر شاخههای علوم اسلامی جامعیت یافت و همین جامعیت او موجب گردید تا بتواند بین فلسفه و دین،علوم عقلی و شرعی هماهنگی و هم بستگی به وجود آورد و دهها اثر گران سنگ در زمینهی تفسیر،حدیث،کلام،عرفان و فلسفه و اخلاق تألیف نماید.
در کتاب شرح الصدر خود چنین گوید: تا آن که در بلدهی طیبهی قم به خدمت صدر اهل عرفان و بدر سپهر ایقان صدر الدین محمد شیرازی قدس اللّه سره که در فنون علم باطن یگانهی دهر و سرآمد عصر خود بود رحل اقامت افکنده،مدت هشت سال و اندی به ریاضت و مجاهده مشغول شده تا فی الجمله بصیرتی در فنون علم باطن یافتم؛ شبان وادی ایمن گهی رسد به مراد که چند سال به جان خدمت شعیب کند و چون اغلب تذکره نویسان از قبیل سید نعمت اللّه جزایری و قصص العلماء51و روضات الجنات در این باره مرتکب اشتباه شدهاند بار دیگر با توجه به مطالب کتاب شرح الصدر یادآور میگردد که ملا محسن فیض در نخستین سفر به شیراز به خدمت استاد بزرگ صدر المتألهین شیرازی نرسیده و علم نظری و عقلی را اصلا در آن شهر فرا نگرفته است.
در یکی از قدیمترین شرح حالهای او در کتاب نتائج الافکار42-که بین سالهای 7221-8521 تألیف شده است-این مضمون دیده میشود: مستجمع کمالات انسانی ملا محسن متخلص به فیض کاشانی خواهرزادهی مولانا ضیاء الدین کاشانی52و شاگرد صدرای شیرازی بهرهی وافر از علوم عقلی و نقلی داشت و او را نزد شاه عباس ثانی(2501-7701)عزت و احترام بسیار بود.