چکیده:
پلورالیسم یا کثرتگرایی دینی،موضوع مباحث و چالشهای فراوانی شده و این مباحث،کمتر مورد ارزیابی روششناختی قرار گرفته است.یکی از مواضع ابهام در این باره،اخذ پاسخ در صورت مسئله است که سبب القاکننده بودن آن میشود.جهانیشدن،معضل«ما و دیگر ادیان»را بیش از پیش فراروی دینداران و عالمان دین قرار داده است.این معضل،متضمن مسائل فراوانی است که عدم توجه به تمایز هر یک از مسائل،سبب خطای جمع مسائل در مسئلة واحد میگردد.مسائل یادشده از حیث مبانی،روش و پاسخ همسرنوشت نیست؛از این رو،محقق میتواند در قبال یکی از مسائل این معضل،موضع کثرتگرایانه و در قبال دیگری،موضع حصرگرایانه اخذ کند و به مسئلهای دیگر،پاسخ شمولگرایانه دهد.
مقالة حاضر،با تأکید بر تقدم تشخیص دقیق مسئله بر حل آن،در جستوجوی صورتبندی مسئله یا مسائلی است که نظریة پلورالیسم دینی،در واقع،در پی پاسخ به آنهاست.
خلاصه ماشینی:
"آیا همانطور که با یک همکیش رفتار میشود با یک غیر همکیش باید رفتار کرد؟ به عبارت دیگر،ملاک و مبنای حرمت نهادن به انسانها چیست؟ آدمیان از حرمت بدون قید و شرط برخوردارند یا حرمت به شرط آیینی خاص است؟ پیرو یک دین میپرسد:نسبت به پیروان ادیان دیگر،چه حقوقی را باید رعایت کرد؟ آیا تمامی حقوق همکیشان را غیر همکیشان نیز دارایند؟ به طور کلی،بشر چه حقوقی دارد و چه حقوقی برای دینی خاص،به افراد تعلق میگیرد؟ این مسئله(دغدغة احترام نامشروط آدمی)به صورت مدون،از آن کانت است.
این اخلاقیات با اخلاقیات سایر ادیان چه نسبتی دارد؟آیا الگوی ارائه شدة همة ادیان،یکسان است یا از اساس متفاوت میباشد؟ آیا میتوان اخلاقی واحد را از آنها استخراج کرد یا وابستگی یک نظام اخلاقی به دینی خاص،موجب تفاوت بنیادین آن با اخلاقیات دینی دیگر است؟ اخذ«اخلاق جهانی»6از سنتهای دینی مختلف تلفیقی است یا التقاطی؟ این مسئله با مسئلة پیشین که پلورالیسم دینی هنجاری یکی از پاسخهای آن است،تفاوت دارد.
آیا تنها یکی از آنها از چنین اوصافی برخوردار است و باید آن را برگزید و دیگر نظامهای اخلاقی در سایر ادیان را فروگذاشت یا نه؟ پاسخ پلورالیستی به این مسئله،نوع دیگری از پلورالیسم را مطرح میکند که میتوان آن را«پلورالیسم دینی اخلاقی»1نامید.
صرف اینکه به موجه بودن معتقدات سایر ادیان قائل باشیم و بپذیریم که ادیان دیگر نیز برای پیروان خود توجیهپذیر است و در نهایت،پیروان ادیان مختلف نسبت به توجیه اعتقادات خود با هم برابرند،موضع کثرتگرایانه در قبال این مسئله اخذ کردهایم که آن را«پلورالیسم دینی معرفتشناختی»2میگویند."