چکیده:
شرایط جغرافیایی و استراتژی ایران به گونه ای است که علی الدوام در معرض هجوم مهاجمان و اقوام ماجراجو قرار می گرفته، و به همین سبب ضرورت تاسیس نهادهای نظامی و نگهداری ارتش نیرومند را ایجاد کرده است. تمامی حکومتهای که در خلع تاریخ طولانی این مملکت تشکیل شده اند، بی تردید تکیه بر قدرت نظامی خود داشته اند و تا آنگاه که از وجود سپاهیان نیرومند و کارآمد برخوردار بودند توان حفظ و ماندگاری را در برابر شداید روزگار ائم از قوای متجاوز خارجی یا اغتشاشگران و رقیبان داخلی محفوظ مانده اند.
میزان توجه به سپاه در حکومتهای مختلف به مقولاتی همچون شخصیت و خصوصیات فردی شخص حاکم و نیز شرایط خزانه و اوضاع مملکت بستگی داشته است . آنگاه که فردی رزم جوی همچنان داریوش اول یا خسرو انوشیروان و شاه عباس و نادر شاه افشار در راس کار بوده اند قوای ارتش ایران در اوج ترقی و پیشرفت و رفاه بوده است و هر گاه که زمام مملکت در دست موجود آسایش طلب و آرامش جو بوده ، عصر بحران ، و هرج و مرج و نفاق و تشتت آغاز گشته است.
کریم خان زند در اساس مردی لشکری و ورزیده و جنگجوی بوده و سنوات درازی از عمر پرزحمت خود را در اردوی نادری و معیت آن شهریان کشور گیر گذرانده بود، به همین سبب به مردان سپاهی اعتنایی خاص داشت و تدارکاتی برای تمثیت خاطر و بهبود حال آنان می چید. اما در چهارده سال پایانی عمر وی که صحنه از دشمنان داخلی و نیروهای مزاحم خارجی خالی بود، او نیز برابر این مهم اعتنایی بسیار نمی کرد و جانشینان بی کفایت و ضعیف وی هم از درک مسائل ایران و جهان غافل بودند.
مقاله حاضر کوششی است که من باب ترسیم شعه ای از احوال رزم آوران و فعالان نظامی دوره زندیه به کار رفته است و برخی از عمده مسائل و معضلات این طبقه را در معرض بررسی و تحلیل قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
تمامي حکومتهاي که در خلع تاريخ طولاني اين مملکت تشکيل شده اند، بيترديد تکيه بر قدرت نظامي خود داشته اند و تا آنگاه که از وجود سپاهيان نيرومند و کارآمد برخوردار بودند توان حفظ و ماندگاري را در برابر شدايد روزگار ائم از قواي متجاوز خارجي يا اغتشاشگران و رقيبان داخلي محفوظ مانده اند.
کليد واژه ها: کريم خان ، نيروي نظامي، سپاهيان ، ايران ، سواره نظام ، پياده نظام ، نيروي دريايي مدخل : تاريخ سياسي خاندان زند زندها از ايلات لر بودند، مؤسس اين سلسله کريم خان از تيره بگله بود که در پيري کمازان از توابع ملاير مستقر بودند.
١٥ اين امر از آنجا ناشي ميشد که هسته هاي عمده ارتش نادر را نيروهاي ايلي تحت فرماندهي يک فرمانده بزرگ از همان ايل تشکيل ميداد.
١٧وي تنها کسي بود که تواناييهاي نظامي جهت سرو سامان بخشيدن لطفعلي خان به اوضاع آشفته سلسله زند را داشت اما ديگر توان نظامي آنان از بين رفته بود و تقريبا ارتش منظم ايجاد شده در زمان کريم خان از بين رفته جاي خود را به سواران ايلياتي که ديگر از توان نظامي لازم براي مقابله با نيروهاي پوياي ايلي قاجار برخوردار نبودند، داد.
از اين تاکتيک کريم خان در ابتداي تکاپوي نظامي خود زياد استفاده ميکردو بعدها اين روش از سوي لطفعلي خان براي مقابله با سپاه آقا محمد خان قاجار مورد استفاده قرار گرفت .
مناصب نظامي کريم خان درابتداي تکاپوي نظامي خود از حمايت برخي از سواران ايلياتي و همچنين توپچيهاي دوره افشار و يک پياده نظام برخوردار بود .