چکیده:
مقالة «جنبشهای ایرانیان در زمان بنیعباس» به بررسی مهمترین جنبشهایی که ایرانیان در برپایی آنان در دورة بنیعباس دخیل بودند، میپردازد. در بخش دوم این مقاله، جنبشهای «خرمدینان و بابک خرمدین»، «شورش مازیار»، بررسی میشوند. در ذیل هر عنوان نویسنده به احوال و افکار رهبر جنبش و ظهور اجتماعیـ تاریخی آن میپردازد. در این مقاله ، به ویژه بر نقش ایرانیان شیعه در جنبشهای تاریخی تأکید شده است.
خلاصه ماشینی:
"خرمدینان و بابک خرم دین در حالی که بابک خود از میان خرمدینان برخاسته است و یا آرمان خود را در چارچوب آرمان خرمدینان تعریف کرده است، معمولا در تاریخ، هواداران نهضت خرمدینی با بابک خرمدین مترادف هستند، که حدود 20 سال بغداد را با خود مشغول داشته بود و دامنة حمایتهایی که از این نهضت میشد گاهی در شمال غربی ایران به قلمرو بیزانس نیز کشیده میشد و میتوانست مزاحمتهایی جدی برای دستگاه خلافت فراهم آورد.
سپس بافندة این داستان به سخن خود چنین ادامه میدهد : هنگامی که روز بعد هواداران جاویدان از سبب وصیت نکردن او به هنگام مرگ پرسیدند، همسرش پاسخ داد که از ترس عربها وصیت پنهانی انجام پذیرفته است و سپس وصیت خودساخته را باز گفت.
8. گردیزی (صفحه 78) در کتاب خود با اشاره ای بسیار کوتاه از بابک خرم دین میگذرد و مینویسد: « فساد بابک 22 سال برداشت » دربارة زنان پیداست که نزد خرمدینان هنجارها و سنتها متفاوت از هنجارها و سنتهای رایج بودهاند، اما به هیچ وجه چنین نبوده که پیوند زنان و مردان بایکدیگر فارغ از هرگونه پایبندی به پیوند زناشویی بوده باشد.
با این گزارش تاریخ طبرستان است که افشین، دستگیرکنندة بابک، مرد انقلابی و یار بابک دانسته شده است و مورخان معاصر نیز که گویا مایل به از دست دادن مردی انقلابی نیستند، تردیدی در انـقلابی بـودن افـشین بـه خود راه ندادهاند.
در گزارش ابناثیر (9/4029 ـ4030) چنین داریم که افشین با پیروزی بر بابک و با بالا رفتن جایگاهش نزد معتصم هوای فرمانداری بر خراسان را درسر میپروراند و میخواست با انگیختن مازیار به جنگ با عبدالله خود را به هدفی که داشت نزدیکتر کند."