خلاصه ماشینی:
دو نگاه اساسى نسبت به تاریخ و روند آن وجود دارد، نگاهى که انسان، جامعه و تاریخ را برآمده از ماده مىداند و نگاهى که معتقد به این حقیقت است که خداوند محور پیدایش خلقت و تکامل آن است.
نظریه ماتریالیسم تاریخى قواعد کلى حاکم بر حرکت را در قالب منطق دیالکتیک تفسیر مىکند و صاحبان این نظریه معتقدند که مهمترین عاملى که در حرکت تاریخ به ایفاى نقش مىپردازد و مبدأ پیدایش تحولات اساسى در جامعه بشرى بوده و تمامى تمدن سازىها بر این اساس شکل گرفته است، چیزى جز روابط تولیدى نیست و تاریخ در مسیر تکامل خود به جایى مىرسد که دیگر مالکیت فردى مطرح نیست، چون مالکیت، منتفى است و دولت سیاسى دینى و الاهى وجود ندارد و هیچ یک از نظریهها در طرح پرسشهاى اساسى درباره حیات انسان و تکامل تاریخ موفق نبوده و نتوانستهاند پاسخهایى شایسته دهند.