چکیده:
در این مقاله، بحث«هدایت به امر»که در چند موضع از کتابهای بینش اسلامی دوره
متوسطه مطرح شده است، بحث و بررسی میشود. ابتدا معنای لغوی واژه«هدایت»را از نظر
لغویون و سپس«هدایت به امر»را که در دو آیه از آیات قرآن کریم به کار رفته است، از
نظر مفسران گرانقدر بررسی میکنیم.بسیاری از مفسران از جمله مرحوم طبرسی در«مجمع
البیان»، و نویسندگان محترم«تفسیر نمونه»، هدایت به امر را از نوع هدایت تشریعی
میدانند.صاحب«مفردات»و صاحب«مجمع البحرین»نیز با ذکر آیات 73 از سوره انبیاء و 24
از سوره سجده، هدایت به امر را از نوع هدایت تشریعی دانستهاند.ولی مرحوم علامه طباطبایی«ره»در تفسیر قیم «المیزان»و مرحوم آیت الله حسینی
همدانی در تفسیر «انوار درخشان»، آن را از نوع هدایت تکوینی و به معنای ایصال به
مطلوب میدانند.اینان با ذکر مقدماتی چند و برقراری ارتباط بین آیات 124 سوره بقره،
72 و 73 سوره انبیاء و 24 سوره سجده، هدایت به امر را از صفات ائمه و به معنی ایصال
به مطلوب میدانند.در تفسیر«احسن الحدیث»نیز جناب آقای سیدعلیاکبر قرشی، نظر خاص
علامه طباطبایی«ره»را ترجیح میدهند.
خلاصه ماشینی:
"17 از فرمایشات مرحوم طبرسی این گونه استنباط میشود که خداوند در آیه 72 سوره انبیاء از پیامبرانی نام میبرد و آنان را پیشوایانی عنوان میکند که گفتار و کردارشان، مورد اقتدای مردم است و به امر الهی و با هدایت تشریعی مردم را به راه حق و دین الهی هدایت میکنند.
سپس ایشان در مورد کیفیت این امر، چنین میگویند:«امر الهی که آیه اول(سوره یس، آیه 83)آن را ملکوت نیز خوانده، وجه دیگری از خلقت است که امامان با آن امر با خدای سبحان مواجه میشوند، خلقتی است طاهر و مطهر از قیود زمان و مکان، و خالی از تغییر و تبدیل و امر همان چیزی است که مراد به کلمه«کن»آن است، آن غیر از وجود عینی اشیا، چیز دیگری نیست، و امر در مقابل خلق یکی از دو وجه هر چیز است.
29 » حضرت علامه، ذیل آیه 73«سوره انبیاء»نیز همین مباحث را مورد توجه قرار داده است و در واقع، خلاصهای از مباحث ارائه شده در تفسیر آیه 124 سوره بقره را با انسجام خاصی چنین بیان میفرماید:«و اما آنچه در خصوص این مقام-مقام امامت-خاطر نشان میکنیم، این است که این هدایت که خدا آن را از شؤون امامت قرار داده، به معنای راهنمایی نیست، چون میدانیم که خدای تعالی، ابراهیم را وقتی امام قرار داد که سالها دارای منصب نبوت بود.
و معلوم است که نبوت منفک از منصب هدایت به معنای راهنمایی نیست، پس هدایتی که منصب امام است، معنایی نمیتواند غیر از رساندن به مقصد داشته باشد، و این معنا یک نوع تصرف تکوینی در نفوس است که با آن تصرف، راه را برای بردن دلها به سوی کمال، و انتقال دادن آنها از موقفی به موقفی بالاتر، هموار میسازد."