خلاصه ماشینی:
"این نمرهی افتضاح و آن ابهام دست به دست هم داد و نفرتی ابدی از درس تاریخ برای من ایجاد کرد تا این که در دوران دبیرستان که مقارن سالهای اولیه ورودم به حوزه علمیه نیز بود و من ذهن خود را دائما معطوف به مشکلات جهان اسلام نموده بودم، جرقهای در ذهنم پدید آمد که باید ریشهء مشکلات را شناخت و ریشهء آنها در دل تاریخ قرار دارد و با عزم تمام در دانشگاه وارد رشته تاریخ شدم،اما رویارویی با یک محیط کاملا واپس خورده از دانشجویانی که چون در رشتههای دلخواه و پر درآمدی مثل حقوق قبول نشده بودند و از ترس اعزام به خدمت سربازی مجبور به انتخاب رشته تاریخ شده بودند،مثل خوره جانم را میگرفت.
پس از این بحث،دهخدا به بیان دیدگاه جرجی زیدان در مورد علت این که چرا تاریخ باستانی نوعا دارای ابهام است به نقل از کتاب تاریخ تمدن اسلام میپردازد و در نهایت وی به بررسی ماده تاریخ در دایرة المعارف اسلامی(که احتمالا منظورش Encyclopedia Of Islam است اشاره میکند و بیان میدارد که تاریخ به معانی چند به کار رفته است از جمله:به طور مطلق به معنی سالنامه،شرح وقایع تاریخی،همچنین عنوان تعداد بسیار زیادی از آثار باستانی مثل تاریخ طبری،تاریخ مکه و...
بحث از آنجا آغاز میگردد که کلمهء تاریخ آیا فارسی است تا عربی است و این که اولین باری که این کلمه در جهان اسلام مورد استفاده قرار گرفت چه زمانی بود؟در این بخش نیمهء قرن دوم هجری اولین زمان برای کاربرد این کلمه معرفی شده است که منظور از آن رخدادهای گذشته بوده است."