پژوهشی در تاریخ علم تفسیر مقاله

"در این‌ راستا، کیفیت‌ تبیین‌ و تفسیر قرآن‌ به‌ اهتمام‌ آن‌ حضرت‌ را از منطوق‌ آیاتی‌ دیگر نیز می‌توان‌ دریافت، که‌ در آنها تلاوت‌ آیات‌ وحی‌ الهی‌ بر مردمان‌ و تزکیه‌ نفوس‌ آنان‌ و تعلیم‌ کتاب‌ و حکمت‌ بدیشان‌ از وظایف‌ مهم‌ رسالت‌ و بعثت‌ به‌ شمار آمده‌ است؛ چنانکه‌ خدای‌ تعالی‌ فرماید: ((کما ا‌رسلنا فیکم‌ رسولا منکم‌ یتلو علیکم‌ آیاتنا و یزکیکم‌ و یعلمکم‌ الکتاب‌ والحکمه`‌ و یعلمکم‌ ما لم‌ تکونوا تعلمون))(5) و ((هو الذی‌ بعث‌ فی‌ الا‌میین‌ رسولا منهم‌ یتلو علیهم‌ آیاته‌ و یزکیهم‌ و یعلمهم‌ الکتاب‌ والحکمه‌ و ان‌ کانوا من‌ قبل‌ لفی‌ ضلال‌ مبین))(6). (11) البته، برخی‌ از صحابه‌ در تفسیر قرآن‌ و بیان‌ معانی‌ آیات‌ از حد نقل‌ و روایت‌ فراتر رفته‌ و به‌ شعر عرب‌ استشهاد می‌جستند و بر این‌ باور بودند که‌ چون‌ قرآن‌ عربی‌ است، شناخت‌ الفاظ‌ آن‌ در زبان‌ عربی‌ نیز الزامی‌ است، همان‌طورکه‌ ابن‌عباس‌ شعر را دیوان‌ عرب‌ دانسته‌ و بر شناخت‌ واژگان‌ غریب‌ قرآن‌ از طریق‌ جستجو کردن‌ آنها در شعر عرب‌ تأ‌کید کرده‌ و گفته‌ است: ((الشعر دیوان‌ العرب، فاذا خفی، علینا الحرف‌ من‌ القرآن‌ الذی‌ ا‌نزله‌ الله‌ بلغه`‌ العرب‌ رجعنا الی دیوانها فالتمسنا معرفه`‌ ذلک‌ منه)). امام‌ علی(ع) نه‌ تنها شخصا بدین‌ مهم‌ عنایتی‌ خاص‌ داشت، بلکه‌ سخنان‌ پیامبر اکرم‌ را هرگاه‌ استماع‌ می‌فرمود، می‌نوشت، و در پاره‌ای‌ مواقع‌ هم‌ مطالبی‌ را که‌ آن‌ حضرت‌ بر وی‌ املا می‌فرمود، به‌ قید کتابت‌ درمی‌آورد؛ چنانکه‌ از عذافر صیرفی‌ روایت‌ شده‌ است‌ که‌ گفت: ((کنت‌ مع‌ الحکم‌ بن‌ عیینه`‌ عند ا‌بی‌ جعفر [محمد بن‌ علی‌الباقر] (علیه‌السلام)، فجعل‌ یسأ‌له‌ و کان‌ ابوجعفر له‌ مکرما فاختلفا فی‌ شی، فقال‌ ابوجعفر: یا بنی؛ قم‌ فأ‌خرج‌ کتاب‌ علی، فأ‌خرج‌ کتابا مدرجا عظیما ففتحه‌ و جعل‌ ینظر حتی ا‌خرج‌ المسأ‌له`، فقال‌ ابوجعفر: هذا خط علی و املاء رسول‌ الله‌ صلی‌ الله‌ علیه‌ وآله..."