چکیده:
هدف اصلی این مقاله بررسی تأثیر حکمت نوری شیخ شهاب الدین سهروردی بر نگارگری ایرانی اسلامی است.نگارگران مسلمان چونان سایر هنروران دوران گذشته پیرو آموزههای عرفانی و حکمی اندیشمندان مسلمان بودند و در میان این اندیشمندان نظریهها و آموزههای شیخ اشراق،تأثیر زیادی بر باور و عملکرد نگارگران داشته است،آنچنانکه این تأثیر به خوبی در صورت آثار نگارگران مسلمان آشکار است.در این پژوهش ابتدا دو واژهی خورشید و آتش که نمادهای نور در سنت اشراقی محسوب میشوند،و در نگارگری کاربرد زیادی داشتهاند،مورد مطالعه قرار گرفته است.همچنین تلاش شده تا معنای فر یا نور ملکوتی که در حکمت اشراقی سهروردی اهمیت زیادی داشته و در هنر به شکل هالهای نورانی،تصویر شده است،تبیین و عالم مثال،و نور و ظلمت که از منظر سهروردی دو نماد هستند،بررسی شود. بخش پایانی مقاله هم به مفهوم و حضور نور در آثار نگارگری و آشنایی نگارگران با حکمت اشراقی،پرداخته است.نحوهی تلقی سهروردی از نور و طرح مباحث عالم مثال از جانب او،سبب شده تا نگارگر در اثر هنری خویش،دنیایی مثالی،بدون سایه و غرق در نور را ترسیم کند.
خلاصه ماشینی:
حکمت نوری سهروردیو تأثیر آن بر نگارگری ایرانی رحیم خوشنظر* استاد محمد علی رجبی** چکیده: هدف اصلی این مقاله بررسی تأثیر حکمت نوری شیخ شهاب الدین سهروردی بر نگارگری ایرانی اسلامی است.
غزالی در کتاب مشکوه الانوار خود طرح کلی و خطوط اصلی اندیشهی سهروردی را مطرح کرده بود«به نظر میرسد که یکی از منابع افکار سهروردی دربارهی نور و ظلمت و عالم انوار و مراتب آن و نور الانوار،رسالهی مشکوه الانوار غزالی بوده است.
وطنی که او از آن سخن میگوید عالم حقیقت است و بشر از این وطن دور شده و حتی آن را فراموش کرده است،نگارگری ایرانی نیز به درستی همین نکته(این وطن)را تذکر میدهد،جهان متن نگارگری ایرانی تا آنجا که اصالت خود را حفظ کرده، رجوع به این وطن اصلی یعنی عالم ملکوت یا اقلیم هشتم در تفکر شیخ اشراق است.
شیخ اشراق که یکی از بزرگترین حاملان بینش ایرانی و احیاگر حکمت ایران باستان است، جابهجا اصطلاحات کهن را به کار برده است از آن جمله چون خورشید را از جهت افاضهی نور و حرارت -به تبع سنن ایرانی-سرچشمهی انتفاع عظیم دانسته،در مقالات خود گاه از آن به نام نیر اعظم و گاه به نام اوستایی وی،هورخش(که پارسی شدهی هوره خشئته است)یاد و تجلیل بسیار میکند.
مجموعه مصنفات شیخ اشراق،جلد سوم،تصحیح و تحشیه و مقدمه سید حسین نصر،تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،1380، ص 104 (6)-همان،ص 183 (7)-همان،ص 184 (8)-شهاب الدین یحیی سهروردی.
مجموعه مصنفات شیخ اشراق،جلد دوم،تصحیح و مقدمه هانری کربن،تهران:پژوهشگاه علوم انسان و مطالعات فرهنگی،1373،صص 197- 196 و زیرنویس آنها (9)-سید حسن نصر،سید حسین،سه حکیم مسلمان،مترجم احمد آرام،تهران:شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1384،ص 78 (10)-سهروردی.