چکیده:
در دو دهه گذشته، در دنیای عرب، جریانی از فکر اسلامی شکل گرفته است
که با عنوان «معرفتشناسی اسلامی» یا «اسلامی کردن معرفت» [ = اسلمة المعرفه[
معروف شده است. این گروه از اندیشمندان مسلمان با تأسیس «مرکز جهانی
اندیشه اسلامی» و گسترش نمایندگیهای خود در کشورهای عربی و غربی، اینک
یک جریان فکری نیرومند را شکل میدهد که با فاصله گرفتن از روشنفکران و
سنتگرایان، سعی در اجرای طرح تازهای در نسبت میان اسلام و تجددگرایی دارد.
جابرالعلوانی که یکی از متفکران این جریان است. در دو گفتوگوی زیر به
ویژگیهای طرح معرفتشناسی اسلامی» اشاره کرده است. از نظر وی،
معرفتشناسی اسلامی، عملیاتی اجتهادی در امور مربوط به میراث اسلامی و
منابع آن و عملیاتی ابداعی در تعامل میراث اسلامی با علوم انسانی و اجتماعی است.
خلاصه ماشینی:
"«معرفتشناسی اسلامی» از آن رو که مسألهای «روششناختی و معرفتشناختی» است، در پی نوسازی اساسی در گونه نخست است؛ زیرا این علوم، معارفی را در بر دارد که تحت تأثیر بسیار دو عامل زمان و مکان است و تجدیدنظرهای مداوم و مستمری باید در این علوم و براساس مبانی روششناختی قرآن مجید صورت گیرد.
نسبت به علوم اجتماعی معاصر هم که از دل نگرش غربی به جهان و انسان برآمده و این علوم را ابزار تفسیر همه چیز قرار داده، باید چنین عملیاتی انجام شود، اما چارچوب این نگرش غربی که این علوم و معارف را بر اساس الگوهای معرفتی و روشهای مبتنی بر سکولاریسم بنیاد نهاده است، «معرفتشناسی اسلامی» میکوشد تا این معرفت انسانی و اجتماعی را از خودباختگی نسبت به روشهای غربی نجات دهد.
«معرفتشناسی اسلامی» میکوشد تا الگویی به عنوان جایگزین «الگوی سکولار» ارائه کند، اما این کار تحقق نخواهد یافت مگر این که الگوی جایگزین، رقیبی قدرتمند و کارآمد و مشروع و دارای توان تفسیری مطلوب باشد و در نهاد آن علاوه بر توان نقد و تفکیک، قدرت ترکیب و بازسازی و زایش معرفتی و تصحیح روشمند نیز وجود داشته باشد.
در پایان باید اذعان نمود که در جامعه اسلامی ما در دو دهه گذشته، علیرغم شکلگیری یک نظام دینی و لزوم توجه به بازسازی و نوسازی علوم اجتماعی بر پایه مبانی اسلامی و نیازهای بومی کشور، این مباحث بنیادین ـ چنان که بایسته است ـ در عرصه فکر و اندیشه مطرح نشده و برنامه پژوهشی روشنی در این زمینه در دستور کار قرار نگرفته است."