چکیده:
رشید الدین فضل الله همدانی( 718-645ﻫ) از وزیران روشنفکر در ایران دوره اسلامی
است که توانست به کمک ا فکار بلند ، همراه با دور اندیشی وآگاهی وسیعی که بر
اندوخته های علمی و عملی سیاستمداران ایران پیش و پس از اسلام داشت، با ارائه
برنامه های آبادگری تحسین برانگیز خود، اصلاحات اقتصادی و اجتماعی دوران حکومت
غازان خان و الجایتو را رقم زده و صفحه درخشانی در تاریخ ایران بعد از حمله مغول
پدید آورد.مورخان اعم از قدیم و معاصر، او را به سبب توجه ویژه اش به عمران
وآبادانی، با سیاستمداران بزرگ ایران پیش از اسلام همچون داریوش هخامنشی و
انوشیروان ساسانی و بزرگمهر بختگان مقایسه کرده اند. رشیدالدین فضل الله بر خلاف
دیگر وزیران ایرانی بعد از اسلام ، چون بلعمی ها،جیهانی ها،صاحب بن عباد وخواجه
نظام الملک و....، علاوه بر برخورداری از فضیلت علمی، از فضیلت توانایی درمدیریت
اجرایی برخوردار بود. اوبه سبب آگاهی بر ویرانی ها و کشتارهای ناشی از حمله مغول و
پیامد های بعدی آن،همانند یک روانشناس خبره تلاش می کرد تا با توجه به قسمتهای
مختلف جامعه و بدون گرفتار شدن در دام تعصبات مذهبی وقومی(قاشانی،95)، برنامه های
اصلاحی خود را به مورد اجرا گذارد وبا ارائه طرحهای مناسب برای آباد کردن شهر ها و
روستاها ورونق کشاورزی وعمران راهها ، روح امید به زندگی را در کالبد جامعه ایران
بدمد .در این مقاله، اندیشه های رشید الدین به عنوان یک اندیشه زیر بنایی وبرنامه
کلان اصلاحی و عمرانی که در نامه های او تجلی یافته، بررسی وتجزیه وتحلیل می شود.
خلاصه ماشینی:
"چکیده رشید الدین فضل الله همدانی( 718-645ﻫ) از وزیران روشنفکر در ایران دوره اسلامی است که توانست به کمک ا فکار بلند ، همراه با دور اندیشی وآگاهی وسیعی که بر اندوخته های علمی و عملی سیاستمداران ایران پیش و پس از اسلام داشت، با ارائه برنامه های آبادگری تحسین برانگیز خود، اصلاحات اقتصادی و اجتماعی دوران حکومت غازان خان و الجایتو را رقم زده و صفحه درخشانی در تاریخ ایران بعد از حمله مغول پدید آورد.
الف- ضرورت اصلاحات عمرانی وآباد گری برای درک بهتر اندیشه آبادگری و ضرورت انجام اصلاحات و شناخت عوامل مؤثر در پیدایش این اندیشه در دوره حاکمیت ایلخانان و در زمان وزارت رشید الدین فضل الله، نگاهی هرچند کوتاه به وضع ایران بعد از حمله مغولان لازم است.
2-برخورد خواجه رشیدالدین با علمای دین: خواجه با شناخت درستی که از جایگاه علمای دین و محدثان و فقیهان در بین مردم و تأثیری که آنان می توانستند در شرایط خاص بر روی توده ها داشته باشند و توده های مردم را با زبان و قلم خود در جهت اهداف دولت و پشتیبانی از نیروی حاکم هدایت کنند، سعی در رعایت جانب علمای دین داشت و به والیان و فرزندان خود در مناطق مختلف در این باره سفارشهای اکید می کرد ( خواجه رشید الدین، سوانح،38و48؛ عقیلی،291).
7-6-تأمین مایحتاج روستاییان تا زمان برداشت محصولات: خواجه رشید الدین برای بازگرداندن روستائیان و رونق واحیای کشاورزی، وایجاد دلگرمی در میان رعیت، علاوه بر دادن بذر و نهال لازم، مایحتاج ضروری یک سال آنان را که اصطلاحا تقاوی می گفتند، از خزانه دولت یا از اموال خاص خود تأمین می کرد و در این باره به کارگزاران ولایات نیز دستورهای لازم را می داد(همو،همان، 163،222و224و29؛عقیلی،289)."
(پژوهیار, 
, 
, 
)
