چکیده:
شهرهای اسلامی خاورمیانه دارای ویژگیهای خاصی از نظر ساختاری میباشند که بعضی
از اینگونه ویژگیها به دورههای قبل از اسلام مربوط میشود و بعضی دیگر در شرایط
ویژه دوره خود با توجه به تنگناها و شرایطی از قبیل تأثیر ناامنی بر محیط شهر و
عوامل مذهب، فرهنگ و خصوصیات جغرافیایی شکل یافتهاند.با وجود شباهتهای زیادی که
بین اینگونه شهرها و حتی شهرهای نقاط دنیای آن روز وجود دارد، تفاوتهای عمدهای
نیز قابل ملاحظه است.تحلیل از مقایسه سیمای اینگونه شهرها ظاهرا مطلبی که تفاوتهای
شهرهای اسلامی را بخوبی در ارتباط با یکدیگر نشان دهد و یا چهره آنها را از دیدگاه
تغییرات کنونی در دهههای اخیر به مقایسه بکشاند و بخصوص
مواردی از حوادث ایجاد شده در کشورهای اسلامی جنوب شرق روسیه را بازگو نماید
تاکنون به رشته تحریر در نیامده است.در این مقاله سعی شده است تا سرحد امکان ضمن برشمردن خصوصیات مشترک بعضی از
شهرهای اسلامی ایران و کشور ازبکستان تفاوتهای آنها را از نظر ساختاری بافت شهرها و
تفاوتهایی که در مجموع بین آنها وجود دارد منعکس نماید.در این مورد برای دریافتن
اصل شکل و ساختار اینگونه شهرها مقایسهای مختصر با شهرهای اروپایی قرون وسطی-که
از بعضی از شرایط ساختاری شباهتهایی وجود دارد-به عمل آمده است.در نهایت برای
آشکار نمودن آثار تحولهای اخیر در شهرها و تأثیری که بر چهره آنها گذارده است، به
یک خلاصه از بررسی همراه با آمار، بخصوص برای شهرهایی که زیر سلطه کشور اتحاد
جماهیر شوروی سابق بودهاند و تفاوت آنها با شهرهای ایران اکتفا شده است.یقینا بحث
این مقاله میتواند سرآمد فصلی در تحقیق و پژوهش بیشتر در مورد بررسی و تحلیل
شهرهای اسلامی و مقایسه آنها با یکدیگر از اینگونه دیدگاهها باشد.
خلاصه ماشینی:
"شهرهای کشور پهناور ایران امروز به دلایلی که بیشتر در ارتباط با محدودیت فکری و عدم رشد فرهنگی مسؤولان و مجریان چهل تا پنجاه سال گذشته می باشد بدون درک مفاهیم فرهنگی و شناخت ریشههای اصیل معماری محیط بافتهای سنتی و صرفا تحت تأثیر تحولهای غرب و تغییرهایی که ناشی از دگرگونی وسایل جابهجایی و حرکتی است، پیکره شهرهای قدیمی را ازحالت اصلی خود خارج نموده و اجزا باقی مانده قدیمی مانند برج و بارو و بافت قدیمی شهر را به طو کلی تخریب و موجب تغییر عمیق چهره واقعی معابر و سیمای اصلی آنها شدهاند یا در مواردی به حالت خود رها نموده تا عوامل طبیعی آنها را به تخریب و نابودی بکشاند.
شهرهای سازمان یافته در دوره بعد از تسلط اسلام از چهار بخش اصلی به قرار زیر تشکیل میشدند: 1-سکونتگاههای قلعهای حکام و خانههای اعیان فئودالی و تجار یا ارگ 2-مجموعه بازار اصلی شهر با عناصر وابسته خود 3-اماکن مذهبی مانند مسجد، مدرسه، حسینیه، تکیه و غیره 4-محلات و کویهای شهر با مراکز ویژه خود موارد فوق ضمن داشتن نظام منطقی در ترکیب با یکدیگر در مجموع به وسیله حصار از محیط اطراف خود متمایز میشوند.
(A)ارگ یا مرکز حکومتی دوره اسلامی (B)محدوده شهر در دوره ساسانی نشان داده شده است (C)توسعه شهری بعد از احداث دیوار دوره ساسانی(محدود خطچین) به تصویر صفحه مراجعه شود نقشه شماره 10بخارا1-ارگ حکومتی 2-بازار 3-مسجد جامع 4-مسجد، مدارس و مقابر بافت قدیمی شهر بخارا امروزه با تقریبا همه ویژگیهای اصلی خود از قبیل ارگ حکومتی بازارهای اطراف ارگ، خانهها و مساکن و بخشی از حصار اطراف آن و مدارس علمیه قدیمی جلوههای زنده و آشکار در چگونگی زندگی در دورههای اسلامی میباشد."