چکیده:
«الیناسیون»یکی از مباحث کلیدی اندیشه شریعتی است.او با این مفهوم، مسائل انسان امروز را تجزیه و تحلیل میکند.از نظر وی در«از خودبیگانگی» انسان«دیگری»را«خود»احساس میکند و آگاهی به خویش را از دست میدهد و دچار نوعی«خود آگاهی کاذب»میشود. از خود بیگانگی همان از دست رفتن«وجود حقیقی و فطری»و«خویشتن اجتماعی»است.او،هرآنچه انسان را از ویژگیهای انسانیاش-که تعریف خاصی از آن دارد-دور کند عامل«الینه»کنندگی میداند.از نظر شریعتی عقلانیت ابزاری،بوروکراسی و ماشینیسم انسان را در قرن بیستم از خود بیگانه کردهاند و از این منظر آنها را نقد میکند.
خلاصه ماشینی:
"در چنین وضعیتی،انسان از کار و اشیائی که خود ساخته است بیگانه میشود و شخصیت واقعیاش زائل میگردد، آنچنانکه به نظر میرسد شخصیت بیگانهای(انسان یا شیء)در آن حلول کرده و انسان «غیر»را«خود»احساس میکند(همان:002).
در ایدئولوژی مارکسیستی،انسان به عنوان یک«جوهر مستقل»و یک«فطرت قدسی» انکار میشود و«بدیهی است که چنین انسانی نه میتواند به مثابه یک«علت»در سلسله علیت مادی مستقلا وارد شود و نه به مانند یک«عنصر متعالی»میتواند سرچشمه جوشان«ارزش»یا«اخلاق»باشد و در نتیجه هم«مسئولیت»و هم «فضیلت»از او سلب میشود و چنین انسانی،نمونه یک انسان الینه شده است،انسانی که خود را یک شیء زنده مییابد،که با ساختن ابزار کارش ساخته میشود و در مسیر تحول آن،ناخودآگاه،تحول مییابد(شریعتی،1631 ب:022).
باید نفی شوند و تراکتور استعمار فرهنگی بیاید و تمدن آسیایی،آفریقایی،ایرانی و همه جوامع اسلامی را درو کند،برای اینکه فقط«کولتور»فرنگی در آنجا کشت شود و ملتها،دارای هرنژاد و هر تاریخ و هرتمدنی که هستند باید به صورت کوزههای خالی شبیه به هم در بیایند،که هیچ چیز نداشته باشند جز یک حلقوم تشنهء باز و حفره خالی برای اینکه فقط و فقط به دم این ماشین تولید فکری و تولید اقتصادی غرب وصل بشود و آن را بمکند و عامل مصرف شوند نه عامل تولید«(شریعتی،7531:61-51).
از نظر شریعتی اینکه چرا استعمار چنین وضعی را برای مردمان کشورهای دیگر ایجاد میکند که نمیتوانند بفهمند برای چه زندگی میکنند و هدف و آیندهشان چیست،به این دلیل است که ماشین بایستی همواره میزان تولید کالایش را بالا ببرد وگرنه نمیتواند ادامه حیات دهد.
شریعتی با طرح«الیناسیون»به عنوان انحطاط و مسئله وجود و ماهیت و ارتباط دادن آن با تاریخ و فرهنگ و طرح این نکته که فرهنگ مادی غرب انسان امروز را دچار بحران معنا کرده است به یک راه حل اجتماعی میرسد."