چکیده:
در سال 1324 ه.ق/1905 م حکومت ایران، بر اثر مبارزات مردم مشروطه شد. با استقرار
نظام مشروطه، مجلس شورای ملی و انجمنهایی در شهرهای مختلف پا گرفت که از مهمترین
دستاوردهای نظام جدید بود.در اصفهان«انجمن مقدس ملی اصفهان»تأسیس شد، اما علی رغم
همراهیهای اولیهاش با ظلالسلطان حاکم منطقه که خود را مشروطهخواه مینامید و دم
از حمایت از انجمن میزد دیری نگذشت که انجمن و مردم شهر به مخالفت با حاکم
برخاستند و عزل او را خواستار شدند.کشمکشهای میان مردم و انجمن اصفهان از یک طرف و شخص ظلالسلطان و دولت مرکزی از
طرف دیگر، در نهایت به اعتصابات، تظاهرات و بستنشینیهای منجر شد که سرانجامی جز
برکناری حاکم ستمگر اصفهان نمیتوانست داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
"در واقع باید گفت، ریاست این انجمن در دست دو برادر روحانی مقتدر و ثروتمند و عالم و برجستهای بود که نام و وجودشان در آن مقطع تاریخی ایران و به خصوص اصفهان، بسیار مؤثر و غیر قابل انکار است:برادر بزرگتر حاج شیخ محمد تقی مشهور به آقا نجفی و دیگری حاجآقا نور الله معروف به ثقةالاسلام.
شورش مردم اصفهان و کوششهای انجمن برای برکناری ظلالسلطان علیرغم همه احترامات متقابل میان والی و انجمن اصفهان که در روزنامه بازتاب گستردهای دارد، با رفتن ظلالسلطان به تهران برای شرکت در عزاداری مرگ مظفر الدین شاه و تبریک جلوس محمد علی شده-برادرزادهاش-به تدریج در اصفهان ورق برگشت و انجمن که خود را قویتر از پیش میدید، ایستادگی در برابر او را آغاز کرد:عامل اصی تغییر جهت انجمن، مردم اصفهان بودند که علیه کارگزاران والی سر به شورش برداشتند.
هیجان و فشارهای مردم اصفهان که به دو دسته تقریبا مساوی تقسیم شده بودند و به طرفداری و یا دشمنی با ظلالسلطان برخاسته بودند، همه را تحت تأثیر قرار میداد حتی رهبران انجمن اصفهان را:«از صبح روز چهارشنبه 21 محرمالحرام بازارها و دکاکین و حجرات تجاری یکمرتبه بسته شد و عموم اهالی به طرف مسجدشاه و خانه حضرت آیتالله و حضرت ثقةالسلام مدظلهما هجوم آورده و ساعت به ساعت ازدحام و جمعیت در تزاید بود تا بعدازظهر آقایان معظمالیهما را با جمعی دیگر از علمای اعلام کثرالله امثالهم حرکت داده و به طرف تلگرافخانه دولتی روان که عزل حضرت والا ظلالسلطان را تلگرافا استدعا نمایند..."