خلاصه ماشینی:
در محیطی که صراحت لهجه و شهامت بیان بکلی منسوخ گشته موقع اظهار عقیده به کلمات مشکوکۀ چند مانند بلی،لکن،خیر،اما،یحتمل و غیره توسل میجویند هرگز خوب از بد و صواب از ناصواب تمییز نمی‌یابد تا ارزش نیکان و پاکان مغتنم شمرده شود و نادرست و دغل از نشو و عمل برکنار گردد.
اگر کسی چند سال در خارج ایران بسر برده حواس و مشاعر خود را از هوای آلوده این محیص تصفیه و تمییز نماید در مراجعت بایران چیزهائی می‌بیند که متوفقین متوجه نمیشوند نگارنده پس از چهار سال مسافرت اخیرم چون به تهران برگشتم مشاهده اوضاع و احوال حسرت بخش ایران بی‌اختیار این جملۀ موجز را به ذهنم القا نمود«در ایران همه چیز هست ولی هیچ چیز نیست»مع التأسف این جملۀ غم‌انگیز بواسطه تعلیم و تربیت غلط روزبروز شدت مصداق پیدا میکند حتی مطلعین باوضاع و احوال سابق میدانند که سازمانهای عریض و طویل امروز با اینکه همه قسم وسایل در درست دارند از حیث نظم و ترتیب با بنگاههای پنجاه و شصت سال قبل که فاقد کلیۀ وسایل بودند قابل قیاس نیستند و با در نظر گرفتن وسعت سازمان موسسات فعلی بر اثر از بین رفتن ملکات فاضله و شیوع اخلاق ناپسند از میزان فعالیت کم شده و در حقیقت کشور رو بقهقرا نهاده است.
کلیه بی‌نظمی‌ها و خرابی‌هائیکه در تمام شئون کشور مشاهده میشود بر اثر تعلیم و تربیت غلط بوده و تا اساس آموزش و پرورش کشور بر پایه‌های اساسی استوار نگردد و اشاعه ملکات فاضله و تقویت اخلاق محموده در سرلوحه برنامه تربیتی مدارس قرار نگیرد اصلاح جامعه غیر ممکن خواهد بود.
(
, 
, 
)
