چکیده:
یکی از دغدغه های مهم دین مداران و دین پژوهان، کشف معانی مقصود در متون دینی است. در مورد قرآن کریم و کتاب مقدس، دو کتابی که مورد توجه میلیارد ها نفر در گذشته و حال بوده و هست، بیشترین نظریه پردازی در ارتباط با شیوه های کشف معنا و مباحث زبان شناختی صورت گرفته است. اعتقاد به وحیانی بودن قرآن و کتاب مقدس سبب شده که بسیاری از مفسران در معناشناسی واژه ها، گزاره ها و حکایات، به معانیی فراتر از معانی متداول در کاربردهای بشری بیاندیشند. وجود بیش از یک معنا برای واژه ها یا گزاره های متن، از مباحثی است که در مورد این متون مطرح شده است. در برخی از علوم زبان شناختی همچون علوم ادبی، منطق و اصول فقه نیز درباره معنا و کیفیت استخراج معنا ازمتن و سایه های معنایی متن و همچنین کاربرد لفظ در بیش از یک معنا مباحثی مطرح شده است. در جوامع یهودی و مسیحی از زمانهای بسیار دور و بویژه در دوران موسوم به قرون وسطی، مدلهای گوناگون چند معنایی در تفسیر کتاب مقدس به کار گرفته می شده است. در تفسیر قرآن کریم نیز از دیرباز در روایات منسوب به پیامبر، صحابه و اهل بیت موضوع چند معنایی به گونه های مختلفی، مانند «تفسیر و تاویل»، «ظاهر، باطن، حد و مطلع»، و «عبارات، اشارات، لطایف و حقایق» آمده است. در این مقاله ضمن اشاره به انواع مدل های چند معنایی در حوزه های مختلف از جمله منطق، اصول فقه، ادبیات، روایات و متون تفسیری، مدلهای چند معنایی به کار برده شده را در تفسیر قرآن و کتاب مقدس یهودی- مسیحی مورد بررسی و مقایسه قرار داده و به ارزیابی آنها پرداخته ایم.
خلاصه ماشینی:
"(رک: تفسیر المیزان، 1/10؛ 2/319-320؛ 14/129-130) این نظریه که ضمن ارج نهادن به معنای تاریخی و نقش قائل شدن برای معنای عصری بر برآیند این دو معنا به عنوان معنای جاودانة متن تأکید میورزد در مقابل دو اندیشة هرمنیتیکال دیگر قرار دارد: یکی، دیدگاه اخباریهای شیعه و سلفیها و ظاهریهای سنی، که بر اساس نگرش آنها، همان معنایی که در زمان نزول آیات فهمیده میشده است، معتبر است و هر چه فهمیده نشده اگر چه در آن زمان امکان فهم آن بوده است، اعتبار ندارد.
علامه طباطبایی در این زمینه میفرماید: این را هم باید دانست که اگر آنطور که باید و شاید اخبار ائمه اهل بیت را در مورد عام و خاص و مطلق و مقید قرآن دقیقا مورد مطالعه قرار دهیم، به موارد بسیاری بر خواهیم خورد که از عام آن یک قسم حکم استفاده میشود و از همان عام به ضمیمة مخصصش حکمی دیگر استفاده میشود، مثلا از عام آن در غالب موارد، استحباب و از خاصش، وجوب فهمیده میشود و همچنین آنجا که دلیل نهی دارد از عامش کراهت و از خاصش حرمت و همچنین از مطلق قرآن حکمی و از مقیدش حکمی دیگر استفاده میشود، و این خود یکی از کلیدهای اصلی تفسیر در اخباری است که از آن حضرت نقل شده و مدار عدة بی شماری از احادیث آن بزرگواران بر همین معنا است، و با در نظر داشتن آن، شما میتوانید در معارف قرآنی دو قاعده استخراج کنید.
2. یکی از دیدگاههای جالب توجه در مدلهای چند معنایی، مدلی است که برخی از عارفان در حوزة تفسیر و تأویل قرآن و نیز برخی مفسران کتاب مقدس عرضه کردهاند و آن این است که گرچه از متن مقدس معنای معینی قصد شده که کسی نمی تواند در مقام تفسیر از آن تخطی نماید، اما باید توجه داشت که این متن، کلام خداوند حی و قیوم و یا کلام روح القدس است که زنده و حاضر و همیشه در حال هدایتگری است."