چکیده:
موقعیت استراتژیک عراق و قرارگرفتن آن در مرکز خاورمیانه،جایگاه ویژهای به این کشور بخشیده است،اما نداشتن دسترسی مستقیم به آبهای خلیج فارس از عواملی است که موجب شده است کارگزاران دستگاه حاکمیت عراق از موقعیت ژئوپولتیک کشورشان ناراضی بوده و رفتار خصمانهای با کشورهای همسایه،از جمله ایران،در پیش گیرند.ازاینرو،استراتژی سیاست خارجی عراق از بدو تأسیس برپایهء منازعات ارضی با همسایگان و نیز تمایل به حضور مستقیم در خلیج فارس استوار بوده و همین سیاست به ایجاد تنش در روابط ایران و عراق منجر شده است.با کودتای عبد الکریم قاسم،عنصر ایدئولوژی نیز به عنوان یک عامل اثرگذار وارد روابط دو کشور شد و بر تنش در این روابط افزود.این مقاله درصدد است به این پرسشها پاسخ دهد که با تغییر ساختار داخلی عراق،روابط دو کشور دچار چه تحولاتی شد؟چرا و چگونه عبد الکریم قاسم پیش از تثبیت حاکمیت خود در عراق به چالش با ایران برخاست؟فرضیهء این مقاله آن است که ادعاهای ارضی عراق و کوشش آن برای حضور مستقیم در خلیج فارس،از استراتژیهای راهبردی و کلان این کشور بوده است،اما بیثباتی نهاد دولت و بحران مشروعیت دستگاه حاکمیت در عصر قاسم،به فرافکنی بحرانهای درونی به خارج از مرزهای سیاسی آن کشور منجر شد،در نتیجه ایران همواره با تنشهایی که از سوی عراق ایجاد میشد،روبهرو بود.
خلاصه ماشینی:
"60وزارت امور خارجهء عراق در پاسخ به این یادداشت به مفاد مادهء پنجم عهدنامهء مرزی منعقده بین دو کشور به سال 1937 و مفاد مادهء دوم پروتکل الحاقی آن و نیز موافقتنامهء 12 دی 1954 بین«بنگاه بنادر عراق»و شرکت ملی نفت کنسرسیوم استناد کرده،مسؤولیت لاروبی،راهنمایی کشتیها،دریافت کرایهها،عوارض و اتخاذ تدابیر بهداشتی و تدابیر لازم دیگر برای جلوگیری از قاچاق و نیز همهء امور مربوط به کشتیرانی در این رودخانه را به عهدهء بنگاه مذکور دانست،61اما سفارت کبرای ایران در بغداد مسئلهء ادارهء امور بندری آبادان را جدای از اختلاف ایران و عراق دربارهء اروندرود دانست و بار دیگر یادآور شد که دولت ایران مصمم است امور بندری آبادان را همچون خرمشهر،خود اداره نماید.
78 سفارت ایران در بغداد در پاسخ به اعتراض وزارت امور خارجهء عراق،به موارد زیادی از تخلفات مأموران آن کشور اشاره کرده و یادآور شد:«این سفارت کبری طی یادداشتهای متعددی راجع به این تجاوزات اعتراض و نظریات دولت ایران را تشریح و خاطرنشان کرده است که اقدامات یکجانبه و مقررات موضوعهء مقامات بندری عراق که بدون موافقت قبلی دولت ایران وضع شده است،قانونی نبوده و برای دولت ایران الزامآور نیست و رفع مزاحمت از کشتیها در شط العرب منجمله به مقصد بندر خسروآباد را تقاضا نموده است،اما از سوی مقامات مسؤول عراقی توجهی به این تذاکرات صورت نگرفت و مأموران عراقی برخلاف مقررات عهدنامهء 1316/1937،حق حاکمیت ایران را در شط العرب که بین ایران و عراق مشترک است،نقض نمود و مانع از تردد کشتیها به شط العرب و بندر خسروآباد شدند."