چکیده:
تنبیه الامه وتنزیه المله چنانچه خود کتاب می گوید‘ «تنبیه امت به ضروریات شریعت و تنزیه ملت از زندقه و الحاد وبدعت (یعنی استبداد) است» نویسنده کتاب ‘ مجتهدی اصولی‘ فیلسوفی توانا‘ و یک رجل سیاسی حساس به مسائل زمان خود می باشد و تنبیه الامه در جای جای سطور خود هریک از ابعاد مزبور و جنبه های دیگری از شخصیت نویسنده را بازگو می کند. اما در بحث از تنبیه الامه ‘ قبل از هر چیز یک نکته باید در نظر گرفته شود و آن اینکه میزای نائینی درکتاب خود به کدامیک از سه طریق ذیل نزدیکتر است: اول: بیان دمکراسی اسلامی در قالب یک نظام؟ژ دوم: بیان اشتراکات و تلفیقات بین اسلام و دمکراسی سوم: بیان نظریه سیاسی شیعه در ارزیابی دمکراسی پاسخ دقیق به این پرسش‘ تنها با بیان دقیق و تحقیق عمیق درکتاب میرزای نائینی امکان پذیراست و اگر محقق علوم سیاسی ‘ کتاب را با هر یک از این سه دیدگاه وملاک بخواند‘ دریافت دقیق تر و صحیح تر ی به دست می آورد. به هر حال پاسخ هر چه باشد‘ این نکته مورد اتفاق هر سه دیدگاه خواهد بود که نائینی در نظریه سیاسی خود مفاهیم شیعی را با دمکراسی د رمحدوده شوری ‘ امور حسبیه ‘ قوانین منصوص وغیر منصوص و مباحث کلیدی دیگر‘ بررسی کرده و در آنها قابل تلفیق می داند و عکس آن را غیر قابل قبول اعلان می کند‘ به عبارت دیگر معتقد است که نظریه شیعه در هیچ زمان ومکان و تحت هیچ شرایطی با استبداد قابل جمع نیست و روح کتاب تنبیه الامه بر پایه این محور می چرخد.
نویسنده : موسی نجفی ـ
خلاصه ماشینی:
"و اما در مقابل اظهارات دو گروه قبلی میتوان این نکته را اظهار داشت که با توجه به جمعبندی معقول و ترتیب مباحث دو کتاب؛کاملا روشن میشود که تمام محور طبایع الاستبداد، بر محور استباداد است، با دین، با علم، با بردگی، با مال، با اخلاق، با تربیت، با ترقی و رهایی از استبداد؛ (10) ولی فصول و ترتیب مطالب کتاب تنبیه الامه عبارت است از:حقیقت استبداد، مشروطیت، قانون اساسی، مجلس شوری، حریت، مساوات، اساس و حقیقت سلطنت و انحراف از وضع اولی، آیا تحدید سلطه در عصر غیبت امام واجب است؟آیا مشروطیت برای تحدید کافی و بیاشکال است؟و اشکالاتی که درباره تأسیس مشروطیت شده و جواب آنها، عصمت و مشروعیت مداخله و نظر نمایندگان و وظیفه عملی و شرایط آنان، در بیان قوای نگهبان استبداد و چاره و علاج قوای استبداد.
سوم:اهداف و نتیجهگیریهای دو کتاباز جنبه مباحث، میتوان سه نوع مبحث را در تطبیق دو کتاب مشخص کرد:الف:بحثهای مشترکب:بحثهای تکمیلی نائینیج:بحثها و موضوعات مستقل تنبیه الامهعلاوه بر مطالب فوق، میدانیم که یک قسمت مهم و عمده کتاب تنبیه الامه، به بیان شبهات و مغالطات مخالفین شرعی و یا سیاسی مشروطیت مربوط میشود که این ایرادات تماما مربوط به زمان انقلاب مشروطیت ایران بوده است و هیچگاه چنین مطالبی در طبایع الاستبداد موضوعیت نداشته است؛از سوی دیگر بسیاری از مباحث، واژهها و استدلالهای تنبیه الامه، صرفا برخاسته از روح و زاویه نگرش یک مجتهد اصولی شیعی مذهب است، و مطالبی نظیر، محاربه با امام زمان(عج)، قوه عاصمه عصمت، بناء عقلا، قدر مقدور، لزوم حفظ نظام، احکام عقلائیه، قاعده تلازم، مستقلات عقلیه، اصالة الاباحه و همچنین شواهد و مدارکی که نائینی از تاریخ زندگی ائمه شیعه (ع)و روایات نهج البلاغه به طور مکرر میآورد، (11) تماما مؤید این سخن است."