چکیده:
کودک از طریق مطالعه کتابهای داستانی دامنه لغات خود را گسترش می دهد و روابط اجتماعی را فرا می گیرد. بنابراین نحوه معرفی نقشهای زن و مرد در این کتابها از اهمیت خاصی برخوردار است، چرا که کودک از طریق مطالعه این کتب می آموزد که چه اعمالی مردانه و چه اعمالی زنانه هستند و چگونه باید نقش خود را به عنوان یک زن یا مرد در جامعه ایفا کند. پژوهش حاضر سعی دارد روشن سازد نویسندگان کتابهای کودکان چه الگوهایی از نقش های زنان و مردان در جامعه فعلی ارائه می دهند و به علاوه در پی آنست که این نحوه معرفی و تاثیراتی را که بر زندگی آینده کودکان دارد را تحلیل کند. هدف اصلی تدوین این مقاله، شناسایی نقشهای زنان در کتابهای داستانی کودکان است. به این سبب سعی شده با توجه به تئوری پارسونز در زمینه نقش های چهارگانه، نقش زن در کتابهای داستانی کودکان ( فولکلوریک و معاصر ایرانی) بررسی شود. برای گردآوری داده های این تحقیق از دو شیوه اسنادی– کتابخانه ای و تحلیل محتوا استفاده شده است.
نتایج پژوهش نشان داد که گرچه آمارهای شغلی نشان می دهد که نقش های زنان در جامعه فعلی محدود به نقشهای خانگی نیست و برخی از زنان دارای نقشهای اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی هم هستند، اما در کتابهای داستانی کودکان، زنان غالبا در نقشهای عادی اجتماعی از نوع کلیشه ای و سنتی ظاهر می شوند. ویژگیهای شخصیتی این نقشها عبارتند از: مادری، کد بانوگری، معلمی، پرستاری و ...
ویژگیهای اخلاقی متناسب با این نقشها نیز در ادبیات و کتابهای داستانی کودکان این گونه بیان شده است: نازک دل و سست رای، ناقص عقل، دلبر و زیبا، بی وفا و خائن، منفعل در تصمیم گیری، فاقد ابتکار و نوآوری، موجودی جهت ارضای جنسی مردان، فردی خرافی، عقب افتاده و ...
طبق تئوری پارسونز نقش های اجتماعی به دو بخش افقی (اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی) و عمودی (راهبردی، بانفوذ، کمکی و عادی) تقسیم می شوند. مقاله حاضر نشان می دهد که زنان غالبا در نقشهای عادی از نوع اجتماعی ظاهر می شوند و در کتابهای داستانی نقشهای راهبردی برای زنان هرگز به چشم نمی آید.
خلاصه ماشینی:
"علاوه بر این هدف، اهداف دیگری نیز مد نظر بوده که عبارتند از: 1- شناسایی نوع نقش عادی- کمکی- بانفوذ – راهبردی در زمینه های اقتصادی- اجتماعی – سیاسی- فرهنگی و نحوه یادگیری نقش های زنانه با توجه به تئوری نقش پارسونز 2- بررسی تجانس یا عدم تجانس تصویر زن در کتابهای داستانی با نقش زن در جامعه متحول امروز 3- بازنمایی محل فعالیت زنان 4- نحوه نمایش تصویرسازی احساسات، تفریحات، ویژگیهای شخصیتی و نوع مشاغل زنان 5- شناخت ویژگی های جنس اول داستان از حیث نحوة تصمیم گیری، ابتکار، موفقیت، شجاعت، قدرت و زیبایی .
جدول 1: سنخ شناسی نقشهاافقی/عمودیاقتصادیسیاسیاجتماعیفرهنگیراهبردیراهبردی اقتصادیراهبردی سیاسیراهبردی اجتماعیراهبردی فرهنگیبانفوذبا نفوذ اقتصادیبا نفوذ سیاسیبا نفوذ اجتماعیبا نفوذ فرهنگیکمکیکمکی اقتصادیکمکی سیاسیکمکی اجتماعیکمکی فرهنگیعادیعادی اقتصادیعادی سیاسیعادی اجتماعیعادی فرهنگی ( چلپی ، 1375 : 171 ) سوالات اساسی تحقیق: 1- در ادبیات داستانی کودکان ایرانی نوع نقش های زنان شامل چه نقشهایی است و این نقشها چگونه کسب می شوند؟ 2- محل فعالیت زنان غالبا چه مکانهایی است؟ 3- نوع مشاغل، شیوه تفریح، ویژگیهای شخصیتی، عواطف و احساسات زنان در این کتابها چگونه منعکس شده است؟ 4- جنس نقش اول داستانها از لحاظ تصمیم گیری، ابتکار، موفقیت، شجاعت، قدرت و زیبایی، زن است یا مرد؟ 5- آیا تصویر زن در کتابهای داستانی با نقش واقعی زنان در جامعة متحول امروز تجانس و سنخیت دارد؟ روش شناسی برای گرد آوری داده ها از دو شیوة اسنادی و تحلیل محتوا استفاده شده است.
یافته های تحقیق نقش زن در داستانهای پس از انقلاب در پژوهشی که محقق، خود در سال 80 با مطالعه 200 کتاب داستانی کودکان[1] گروه سنی (10 تا 12 ساله) انجام داده به این نتایج رسیده است که عبارتند از : - زنان کتابهای داستانی غالبا خانهدار یا دارای مشاغلی که به طور مستقیم به تولید سودی نمی رسانند، تصویر شده اند."