چکیده:
سقانفارها گونهای خاص از معماری بومی و مذهبی منطقه مازندران میباشند که بعد از مسجد و در کنار تکیه،از اهمیت و اعتبار خاصی در نزد اهالی منطقه برخوردارند.
در منطقهی مازندران باورهای خاصی نسبت به تکیه و سقانفار وجود دارد.در این منطقه طی یک باور محلی تکیه نمادی از حضرت امام حسین(ع)و سقانفار نمادی از حضرت ابو الفضل(ع)است.باور دیگر،این است که حضرت ابو الفضل(ع)هیچگاه به احترام امام حسین (ع)در پیشگاه ایشان نمینشست.نمود این باور در معماری به صورت شکل معماری تکیه(نشسته-یک طبقه)و شکل معماری سقانفار (ایستاده-دوطبقه)نشان داده شده است.صورت دیگر اعتقادات بومی و آیینی با هم بودن امام حسین(ع)و حضرت ابو الفضل(ع)در تمامی مراحل زندگی به خصوص روز عاشورا و پاسداری حضرت ابو الفضل(ع) از حضرت امام حسین(ع)بوده است.نمود این اعتقاد و باور،ساخت تکیه با سقانفار به صورت جزء جداییناپذیر از همدیگر است که به عنوان یک رکن در معماری مذهبی منطقه مازندران به چشم میخورد.
در تعدادی از این سقانفارها روایت واقعهی عاشورا و داستانهای منطبق با فرهنگ بومی به صورت نقاشی روی چوب در تمامی سطوح سقانفارها همچون کتابی مصور به چشم میخورد.این نقاشیها گنجینهی نقاشی عامیانه هستند.
بخش دیگر اعتقادات آیینی و مذهبی،مربوط به آداب و رسوم ماه محرم است.دستهرویها و عزاداریها همراه با اعتقاد به شفابخشی سقانفارها،در نوع خود جالب توجه است.
انعکاس اعتقادات و باورهای آیینی و مذهبی مردمان بومی منطقهی مازندران در معماری سقانفارها و تکایا و به دنبال آن در آداب و رسوم ماه محرم با توجه به پژوهشهای میدانی و کتابخانهای مبحث اصلی مقاله را شکل داده است.
خلاصه ماشینی:
انعکاس اعتقادات و باورهای آیینی و مذهبی مردمان بومی منطقهی مازندران در معماری سقانفارها و تکایا و به دنبال آن در آداب و رسوم ماه محرم با توجه به پژوهشهای میدانی و کتابخانهای مبحث اصلی مقاله را شکل داده است.
4 در فرهنگ اعتقادی مردمان منطقهی مازندران،نمادگرایی خاصی وجود دارد که ما حاصل باورهای مرتبط با رویدادهای تاریخی قبل و بعد از ورود اسلام است که رویدادهای تاریخی جهان اسلام موضوع (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر 1: سقانفارها موسوی شیاده بابل (به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه 1: پلان طبقه همکف سقانفار موسوی شیاده بابل (به تصویر صفحه مراجعه شود) تصویر 2:سقانفار کبودکلای قایمشهر (به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه 2:شکل و ساختار معماری سقانفار با الهام از اعتقادات و باورهای مذهبی و بومی بوجود آمد که عوامل دیگری نیز موثر بودهاند-سقانفار شیاده بابل (به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه 3:الگوی عمومی از قرارگیری تکیه و سقانفار بصورت مجموعه نقشه 4:نمونه موردی تکیه و سقانفار کریمکلا بابلسر (به تصویر صفحه مراجعه شود) نقشه 5:الگوی عمومی از قرارگیری سقانفار و تکیه با هم.
یعنی تکیه و سقانفار به صورت یک مجموعه ساختار میشدند که این نگاه آیینی حاصل فرهنگ عاشورا و ماه محرم بوده است.
قرارگیری سقانفار و تکیه با هم و در یک مجموعه نشان از باورهای مذهبی-بومی و در نگاهی دیگر بیانگر وفاداری حضرت ابو الفضل(ع)به امام حسین(ع)است.
این نگاه آیینی حاصل نوعی احترام به بزرگان میباشد و همانطور که حضرت ابو الفضل(ع)برای احترام و پاسداری رو به حضرت امام حسین(ع)میکرد این نگرش در ساختار معماری نیز وارد و سقانفار رو به تکیه ساخته شد.