چکیده:
استقراء،مسألهای است که از زمان ارسطو تا کنون فیلسوفان در باب آن سخن گفتهاند.مشکل اساسی در مسألهء استقراء این است که چگونه میتوان با مشاهدهء چند مصداق به نظریه یا فرضیهء کلی دست یافت.فیلسوفان علم نظرات گوناگون عقل گرایی،تجربه گرایی،حساب احتمالات و غیره را مطرح کردهاند.شهید صدر در کتاب الاسس المنطقیه للاستقراء ضمن نقد دیدگاههای فیلسوفان غرب به ارائهء نظریهء نوینی پرداخته است.وی در این نظریه،دلیل استقرایی را در مرحلهء توالد موضوعی و توالد ذاتی تفسیر کرده و با تقسیم یقین به منطقی،ذاتی و موضوع،و با استمداد از علم اجمالی در علم اصول، یقین در دلیل استقرایی را موجه میسازد.
خلاصه ماشینی:
"شهید صدر در بررسی دلیل استقرایی در مرحلهء توالد موضوعی و استنباطی ضمن بیان تفاوت سببیت به مفهوم عقلی و تجربی و سببیت وجودی و عدمی و تبیین رابطهء ضروری و حتمیت در سببیت عقلی و همزمانی بدون حتمیت از سببیت تجربی تأکید میکند که استقرا میتواند احتمال تعمیم را بالا برد و به درجهء عالی تصدیق احتمالی برساند و این نکته نیز از اصول نظریهء احتمال اخذ میشود،به عبارت دیگر دلیل استقراء در مرحله استنباطی و توالد موضوعی چیزی نیست جز اجرای نظریهء احتمالات دلیل استقرایی.
ب:تفسیر دلیل استقراء در مرحلهء توالد ذاتی تفاوت ادلهء استنباطی محض با ادلهء استنباطی استقرایی در این است که گروه اول مانند دلایلی که از اصول اولیهء هندسهء اقلیدسی استنباط میگردد،جنبهء خارجی و واقعی یک حقیقت را ثابت میکند یعنی دلیل هندسی،طبق روش استدلال استنباطی ثابت میکند که تساوی میان وزایای مثلث و 180 درجه به صورت حقیقت خارجی وجود دارد در حالی که مرحله استنباطی دلیل استقرایی،بد خارجی یک حقیقت را اثبات نمیکند بلکه تنها درجه تصدیق این حقیقت را که الف علت ب است،ثابت میکند و این درجه در قالب یک مقدار احتمال بزرگ که حاصل جمع تعداد زیادی از احتمالات است به دست میآید.
آیا علوم تجربی با مشاهده و تجربه آغاز میگردد؟آیا ذهن،تنها جنبهء انفعالی دارد یا اینکه همانند چراغی است که با ایجاد انتظارات خاص و ارائه نظریههای مشخص،جهان تاریک بیرونی را روشن میسازد؟آیا مشاهده و تجربه عاری از هرگونه پیش فرضهای متافیزیکی،جهانشناختی و معرفتشناختی است؟ اگر علوم تجربی صرفا بر مبنای ادراکات حسی حاصل شده و آرای متافیزیکی و غیرتجربی و حتی غیر مدلل بر نتایج تجربی اثرگذار است چگونه میتوان تنها با قواعد مذکور در کتاب ارزشمند مبانی منطقی استقراء به یقین موضوعی دست یافت؟فهرست منابع 1."