خلاصه ماشینی:
"اما چطور شد و چه تحولی باعث شد که مردم علیه نظام حاکم شورش کردند و خواستار حکومت مشروطه شدند؟و یا به تعبیر دیگر،چگونه چنین عدالتخواهی در ایران پدیدار گشت؟ آقای ریچارد کدی،مؤلف کتاب تحریم تنباکو،علت پیدایش انقلاب مشروطه را از جهت تاریخی از زمان جنبش تنباکو یعنی اتحادی که میان علما و اصلاح طلبان متجدد و تجار بسته شد،دانسته و نوشته است: "اعتراض به امتیاز تنباکو،نخستین جنبش موفقیتآمیز مردم در تاریخ جدید ایران بود[که]به شکست دولت و پیروزی اعتراض کنندگان در مورد تقاضایشان برای الغای همه جانبهء[آن امتیاز] منجر شد و این موفقیت،بیتردید به مخالفان هوشیار دولت و خارجی جسارت بخشید،تا آنجا که نخستین بار دریافتند که میتوان در مقابل دولت نیز ایستاد؛حتی در موضوعی که پای منافع قدرتهای اروپایی در میان باشد؛اتحادی که میبایست مجددا در اعتراضهای بعدی ظاهر شود و در انقلاب مشروطه به ثمر رسد" کسروی نیز در آغاز بیداری ایرانیان در جهت مبارزه با استبداد و استعمار، برپایی انقلاب مشروطه را از زمان جنبش تنباکو میداند و دکتر ولایتی نیز آغاز نهضت مشروطه را از زمان واگذاری انحصاری تنباکو به انگلیسیها میداند که در عین حال یکی از افتخارات مردم مسلمان این سرزمین یعنی قیام علیه این ننگین نامه بود و خود این قیام زمینههای بعدی عمدهای برای نهضت مشروطیت خواهان مشروعه بوده است.
" شیخ الرئیس ابو الحسن میرزا،این داستان غمانگیز را در حضور هزارها نفر-که برای تجلیل در مزار شهدای راه آزدای جمع شده بودند-اینطور بیان کرد: "محمد علی شاه که با زور اجانب بر ملت خود ظفر یافته بود و برخلاف عهد و قسمی که با قرآن مجید مکرر در حضور نمایندگان ملت در حفظ مشروطیت خورده بود،از منهدم کردن مشروطیت و از میان بردن حقوق ملت و خراب کردن خانهء امت چنان سرمست بود که سر از پا نمیشناخت و از بادهء غرور مست بود؛چون کسانی که کشور را ـاز دشمن گرفته و یا وطن را از "تجاوز بیگانگان نجات داده،با کبر و غرور-که قلم از ذکر آن عاجز است-گفت:مملک ایران را که هزارها سال در زیر سایهء پادشاهان با سربلندی زندگی میکرد،دچار انقلاب هرج و مرج کردی."