چکیده:
هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش است که آیا در دیوان اشعار پروین اعتصامی تفکری فلسفی وجود دارد یا خیر و در صورت وجود،رگههای پررنگ آن کجا است.پروین یک فیلسوف نیست و دیوان او نیز یک کتاب فلسفه نیست،اما وجود عناصری مانند جهانشناسی،انسانشناسی،مباحث قضا و قدر،و نقش اراده و اختیار آدمی،تفکرات فلسفی این شاعر را نشان میدهد و آشنایی او را با مباحث فلسفی تأیید میکند.جهانشناسی پروین،مانند سایر هنرمندان مسلمان،نگرش آیهیی و تسبیحی به کائنات است و او نیز همهی هستی را مظهر و مظهر خداوند میبیند.انسانشناسی پروین همان انسانشناسی حکمت اسلامی است و از نظر او انسان دو یا چند بعدی است.او دارای جسم و روح است و عقل و علم،تقویتکنندهی روح،و نفس و شیطان رهزنان درونی ویاند. پروین در بحث قضا و قدر،بعضی امور را خارج از توان آدمی دانسته،تسیلم شده است،اما بعضی امور را با قضای الهی به دست انسان سپرده،او را مختار میداند.ارادهی انسان در این بخش آزاد است و سرنوشت انسان و اجتماع با کار و تلاش آدمی تغییر میکند.حاصل سخن آنکه وجود اینگونه مباحث در دیوان این بانوی متفکر،نشاندهندهی تفکر فلسفی و سامانیافتهی ذهن شاعر است.در سراسر دیوان او متجلی است.
خلاصه ماشینی:
"هدف این پژوهش پاسخ به این پرسش است که آیا در دیوان اشعار پروین اعتصامی تفکری فلسفی
جسم و روح است و عقل و علم،تقویتکنندهی روح،و نفس و شیطان رهزنان درونی ویاند.
است و سرنوشت انسان و اجتماع با کار و تلاش آدمی تغییر میکند.
پروین اعتصامی؛فلسفه؛جهانشناسی؛انسانشناسی؛قضا و قدر؛نقش اراده و اختیار آدمی؛ از هدف فلسفه در طول تاریخ سخنها گفته شده است.
روزمرهی خود به کار برده معرفی کرده است(همان:32-93)و با ارائهی ارزشهای واقعی
(اعتصامی 2731:04) پروین انسان بیمعرفت و بیتمیز را نکوهش میکند:بار وبال است تن بیتمیز؛
توحیدی پروین(برهانی 5831)نیز در این باره شواهدی ارائه شده است،در اینجا به همین اشاره بسنده میشود.
انسان با دارا بودن روحی پاک در فطرت،موظف است این ودیعهی الهی را پاک
میدهد و محک عقل را برای تشخیص فریبکاری نفس کارساز میداند(همان:923):آخر این بیباک دزد کهنهکار
(همان:64) پروین برای مبارزه با دشمن خانگی نفس،از نگهبانهای خانگی نیز یاری میجوید:نهفته نفس سوی مخزن هستی رهی دارد-
پروین هم در شعر خود این نماد را به کار برده است:تکیه بر اختر فیروز مکن چندین!
اراده از مؤلفههای عقل است و گرچه پروین برخی حوادث را خارج از اراده انسان میبیند و
دارد که جای پای اختیار و ارادهی آدمی در آنها نمایان است.
(همان) نهی از آلودگی و پلشتی نیز گواه داشتن اراده برای دوری از آنها است:دل پاکیزه به کردار بد آلوده مکن!-
برای مقابله با نفس و قوای آن و نیز در برابر رهزنی شیطان کارآمد است.
پروین در قضای الهی اختیار آدمی را میبیند:قضا بس کار بشمرد و به من داد- "