خلاصه ماشینی:
"آنانکه مکان را موجودی از موجودات ممکنه میشناسند،باید بیان کنند که مکان در تحت چه مقوله نوع کدامیک از اجناس عالیه است؟جوهر یا عرض و اگر عرض است،کدام یک از مقولات عرضیه؟کم،کیف،وضع،جده،فعل،انفعال،این،متی یا اضافه؟ مستشکلین در موجودیت مکان،راه تشکیک را از همینجا گشوده و گفتهاند:مکان اگر موجود باشد،مانند همه موجودات ممکن دیگر،یا باید در تحت مقوله جوهر یا در تحت یکی از مقولات نه گانه عرضیه باشد و این هردو محال است و بنابراین،یا مکان موجود و واجب الوجود است تا به خاطر اینکه وجود محض است،دارای ماهیت نباشد، یا معدوم است.
صدر المتالهین درباره آن میفرماید:«فکانه جوهر متوسط بین عالمین»2سپس در تایید آن میگوید:«ما به زودی بر وجود عالم مقداری محیط به این عالم-که احاطه آن نه از باب احاطه حاوی به محوی،بلکه از باب احاطه طبیعت به جسم و روح به بدن است-اقامه برهان میکنیم و باید مکان هم از همین قبیل باشد»3 (1)-شرح منظومه سبزواری،فریده سوم از طبیعیات،غرر فی المکان و الاسفار الاربعه 4/43 و 44 (2)-الاسفار الاربعه 4/43 (3)-همان حکیم قدوسی،خواجه نصر الدین طوسی میفرماید:«و المعقول من الاول البعد فان الامارات تساعد علیه»1معقول از مکان،بعد است.
پس تنها مقدار است که بالذات،مقتضی حیز است و به همین لحاظ است که اجسام،تمانع از تداخل ذارند و اگر مکان بعد مقداری باشد،چگونه با بعد جسمانی تداخل یابد؟ پاسخ اشکال این است که ممکن است تمانع از تداخل به خاطر هیولا و مقدار یا به خاطر صورت و مقدار یا به خاطر هردو باشد."