چکیده:
چکیدهحدیث «اخوک دینک، فاحتط لدینک بما شئت»، از گزارههای پر بسامد دینی در نوشتههای پرداخته شده در علم اصول فقه، هنگام شک مجتهد در مقام استخراج احکام فرعی دین است که سندش بسیار کم و متن آن به فراوانی دستمایه کار اصولیان بوده است. این مقاله میخواهد با مراجعه به نوشتههای اصولیان ـ که در گرانیگاهشان، دو کتاب فرائد الاصول شیخ انصاری و کفایة الاصول آخوند خراسانی خودنمایی میکنند ـ هم سند حدیث یاد شده را بررسی کرده و هم لغزش ریشهدار در گزارش پیام آن را واکاوی کند و نشان دهد، آنچه از این حدیث، سالها و سدهها برداشت کردهاند، نادرست و خرده پذیر بوده است.
خلاصه ماشینی:
"به گواهی اصولیان و به گزارش نوشتههایشان ۴ ، یکی از دستاویزهای اخباریان برای گریز ناپذیر شمردن احتیاط، هنگام دچار آمدن به شک موضوع بحث، حدیث«اخوک دینک، فاحتط لدینک بما شئت» است و تنها در این میان، مرحوم آخوند خراسانی، بی آن که از خود این حدیث یادی کند، آن را لا به لای گزارشی کلی و میان دو دسته اخبار احتیاط گنجانده و به نقد آنها بسنده کرده است ۵ ، اما شارحان پرشمار کتاب نامدار او در علم اصول، حدیث موضوع بحث را لا به لای اخباری که ظاهرا احتیاط را گریزناپذیر میدانند، یادآوری کردهاند ۶ .
اگر هم این تشبیه، یک تشبیه مقلوب باشد، پیامش نیرومندتر بودن وجه شبه (احتیاط آمیز و جدی گرفتنی بودن) در سوی مشبه (اخوک) در واقع، اما نیرومندتر بودنش در سوی مشبهبه (دینک) در ظاهر و به حکم ادعا و وانمود خواهد بود و از قضا چنین برداشتی از حدیث است که در کنار احتمال نخست از دو احتمال پیش گفته و برخاسته از تشبیه مورد نظر اخباریان و اصولیان، هنگام بحث از شک در تکلیف، هر گاه پــای شبهه حکیمه تحریمیه و فقدان نص در میان باشد، به کار این دو دسته میآید؛ زیرا، چنان که پیشتر هم گفتیم، سود تشبیه مقلوب به مشبهبه میرسد و آن سود در آن برداشت نخست آنان در آن جا و در این برداشت دوم ما در این جا نشان دادن حیاتیتر و ارجمندتر بودن و شایستگی توجه و عنایت بیشتر را داشتن در مشبهبه (دینک) است؛ اما این برداشت دوم ما در این جا، با خود، یک پیامد دیگر هم دارد که باید این دو دسته بدان تن در دهند؛ اما نمیدهند."