چکیده:
واکنش نامناسب به خوشایند و ناخوشایند زندگی از عوامل مهم در مشکلات روحی و روانی است که مورد توجه دین قرار گرفته است. چگونگی کنترل این دو موقعیت و ایجاد تعادل در فرد، از پرسشهای مهم در این موضوع است. در این میان، «زهد» از مفاهیم اساسی در اخلاق اسلامی است که در هر دو موقعیت، کارایی داشته و موجب تعادل فرد شده و واکنش مناسب را تضمین مینماید. بنا بر این، یکی از عوامل سلامت روان، «تنظیم زهد» است. زهد یعنی بیرغبتی به دنیا و دلبستگی نسبت به آخرت؛ اما چگونه؟بر اساس آموزههای دین، راهبرد تنظیم رغبت را «شناخت و یقین» تشکیل میدهد. شناخت صحیح دنیا و آخرت سبب میشود که انسان از دنیا دل برکند و به آخرت دل بندد.
خلاصه ماشینی:
این، بدان جهت است که فرد زاهد «وابسته» نبوده و از قید و بند دنیا «آزاد» است، از این رو، در کش و قوس زندگی دچار نوسانات روانی سخت نمیگردد و به همین جهت، راحت زندگی میکند.
در کتاب الامالی صدوق به نقل از حفص بن غیاث آمده است: قلت للصادق جعفر بن محمد(: ما الزهد فی الدنیا؟ فقال : قد حد الله ذلک فی کتابه، فقال: (لکیلا تأسوا علی ما فاتکم ولا تفرحوا بما آتاکم(؛ 2 به امام صادق( گفتم: زهد به دنیا چیست؟ فرمود: «خداوند آن را در کتابش تعریف کرده است: «تا بر آنچه از دست شما می رود، افسوس نخورید و برای آنچه به شما می دهد، شادمان نشوید».
در جای دیگر، امام علی( هنگام طبقهبندی انسانها از این منظر، به سه گروه اشاره میکنند که یکی از آنها زاهد است و در توصیف او به همین حقیقت اشاره میکند: إنما الناس ثلاثة : زاهد و راغب و صابر.
(غرر الحکم، ح١٠٩٧٠؛ عیون الحکم والمواعظ، ص٥٥٥، ح١٠٢٣٤) در برخی دیگر از روایات، این حقیقت با تعبیر «عقل» بیان شده است.
بر اساس روایات، آنچه معیار زهد و رغبت است و آن بخشهایی از واقعیت دنیا و آخرت که شناخت آنها در زهد تأثیر دارد، عبارتاند از: امام علی( میفرماید: کن فی الدنیا زاهدا و فی الآخرة راغبا.
اگر این بخش از واقعیت مغفول، مورد توجه قرار گیرد، الگوی زهد و رغبت انسان نیز تغییر کرده و از «رغبت به دنیا و زهد به آخرت» به «رغبت به آخرت و زهد به دنیا» تبدیل میشود و این، جز از راه شناخت، معرفت و یقین به دست نمیآید.