چکیده:
موقوفات در تأسیس و تداوم حیات نهادها و مراکز فرهنگی،اقتصادی و اجتماعی تأثیر فراوانی داشته و توانستهاند در دورههای مختلف تاریخ،منشأ حرکتهای مؤثری باشند.پیوستگی وقف با اسلام و به عبارتی پشتوانههای دینی آن باعث میشود،که توجه شایانی از سوی جامعه نسبت به آن به عمل آید.در تاریخ،مدارس علمیه،مساجد،تکایا،حسینیهها و حتی کاروانسراها، حمامها و بازارچههای بسیاری دیده میشود،که محصول وقف هستند.بیتردید هریک از این نهادها و مراکز در شکلگیری نظام فکری و علمی جامعه،نقش حائز اهمیتی داشتهاند.امروزه نیز وقف،خود را به شکلهای گوناگونی چون تأسیس مدارس،اهدای کتاب به کتابخانهها و تأسیس مراکز علمی و تحقیقی نشان میدهد.طبیعی است مطالعه و پژوهش در این زمینه میتواند راهنمای مناسبی برای گسترش فرهنگ وقف و سوق دادن امکانات جامعه به سوی فراهم آوردن بسترهای مناسب آموزشی،تحقیقی و نظایر آن باشد.
در پژوهش حاضر درباره نتایج و آثار وقف به صورت واقعی و عینی بحث میشود.این پژوهش که در قالب مطالعه توصیفی و گذشتهنگر صورت پذیرفته است،بیانگر آن است که در شهری مانند اصفهان،وقف تا چه اندازه توانسته تأثیرگذار باشد.بدیهی است که بپذیریم موقعیت تمامی شهرهای ایران به دلیل حضور و نفوذ بینش دینی با این مفهوم دینی گره خورده و در نتیجه در هر شهری میتوان آثاری از وقف را در تأسیس و اداره مساجد،مدارس،بیمارستانها و مواردی از این دست مشاهده نمود.
خلاصه ماشینی:
"در کنار آثار بیشمار اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی و اخروی وقف،جلوه فضایی آن به شکل نقطهای،نواری و گسترده، چشمانداز فرهنگی حوزههای زیست شهری و روستایی را آرایش میدهد و از این بابت است که وقف در جغرافیای جهانبینی و جغرافیای فرهنگی شهرهای جهان اسلام و بالاخص کشور ما جایگاه والایی مییابد؛زیرا هرچند وقف در دیگر ادیان نیز نظایری دارد،اما در نظام جهانبینی اسلامی به صورت رکن مهم و پویای به کار گرفته شده،که از قوههای محرکه حفظ و نشر معارف اسلامی،بزرگداشت، گرامیداشت و دوام مراسم مذهبی و نیز از جهاتی برآورنده نیازهای متنوع مادی انسان در هرعصر و زمان در دنیا و موجب رستگاری او در جهان عقبی است.
2. موقوفات و فضای شهری:نقش وقف در ساماندهی فضاهای شهری وقف یکی از ارزشهای والای انسانی است،که تحت تأثیر جهانبینی دینی و مذهبی اسلام،علاوه بر این که از نظر اجتماعی و اقتصادی کارکردهای فراوان و مهمی در زندگی روزانه و فعالیتهای شهری دارد،از نظر کالبدی نیز نقش بسیار مؤثری در شکلدهی به ساخت فضایی شهرهای دوره اسلامی بویژه شهرهای ایران داشته است ( Harold Vreeland,1957:290 ).
از نظر کالبدی،نقش وقف را میتوان در ایجاد و احداث خردترین عناصر کالبدی شهر نظیر مساجد،مدارس،حمامها، آبانبارها،سقاخانهها،روشنایی معابر و بازارچهها،تا شکلگیری و تولید کلانترین فضاهای شهری نظیر بازارها و مجموعههای وقفی مشاهده و پیگیری کرد،2جدای از (تصویرتصویر) (تصویر شماره 3)مسجد ذو الفقار(آذیران)در اصفهان نمونهای از بنای عمومی وقفی(مأخذ:منبع شماره 17) (2)-سفرنامه ابن بطوطه پر از ذکر این مراکز است و به عنوان درج 1/60 آمده است:مزار ابو یعقوب زاویهای برای اطعام مسافرین دارد که میگویند وقف آن از طرف سلطان صلاح الدین الایوبی بوده است."