خلاصه ماشینی:
مقالهء حاضر،که حاصل بررسی آثار آن دسته از جهانگردان و محققان اروپائی است که کتب ایشان به زبان فرانسه در آن عصر انتشار یافته است،خلاصه اصلاعاتی است که دربارهء روش تعلیم، شعر و ادب،هنرهای زیبا،فلسفه و حکمت،علوم،پزشکی،احکام نجومی و اعتقادات خرافی ایرانیان به دست فرانسویان قرن هیجدهم رسیده است و چون غرض نقد کتابهای مذکور نبوده و تنها گزارش مجموع اطلاعات عرضه شده مطرح میباشد،به ناچار،زشت و زیبا،راست و نادرست، در این مقاله،در کنار هم بازگو شده است.
اگر چه دستهای از ایشان تنها به تدریس رشتهها و موادی میپردازند که به خوبی به آن واردند اما بسیاری نیز هستند که«چنانچه از تدریس علمی که شاید هرگز چیزی دربارهء آن نشنیدهاند سر باز زنند این عمل را نوعی توهین و بی حرمتی نسبت به خود تلقی خواهند کرد».
با آنکه ایرانیان اقرار میکنند که علم پزشکی در اروپا پیشرفتهتر است و حتی گاه به پزشکان خارجی مقیم ایران مراجعه میکنند،برای پزشکان هم میهن خود مقام خاصی قایلند و باید انصاف داد که این پزشکان،با وجود معایبی که در روش کارشان دیده میشود،بیشتر از همکاران اروپائی خود در معالجهء بیماران توفیق مییابند زیرا اقلیم و غذا و ناخوشیهای ایران را بهتر از بیگانگان میشناسند.
احکام نجومی و خرافات84 ایرانیان تردید ندارند که تمام وقایع روی زمین به حرکات اختران بستگی دارد و این حرکات نیز به دست قدرتی مافوق طبیعی نظام یافته است.
(64)-رافائل دومان،صفحه 671 (74)-الکساندردورود،صفحه 04 (84)-در مورد اهمیت نجوم نزد ایرانیان و اعتقادات خرافی ایشان مطالب بسیار جالب و گوناگون در آثار جهانگردان میتوان دید که عمدهء آنها تا پیش از سال 1271 به زبان فرانسه انتشار یافته است.