چکیده:
بدون تردید،انقلاب ایران در پایان دوران گذار از تجربههای پیشین جهانی و آغاز تجربههای جدید در مناسبات سیاسی و اجتماعی و فرهنگی انسان قرار دارد. بارزترین شاخص این تجربهء جدید،بازگشت به باورهای دینی و تأکید بر معنویت و معنابخشی روابط انسانی فارغ از پذیرهء معمول جهانی است و این همان بنیان فکری انقلاب ایران به شمار میرود که قادر است نحوهء زیست،تفسیر جهان و فهم متفاوتی از عرف موجود جهانی را به انسان امروزی بیاموزد.درک صحیح این بعد انقلاب ایران مستلزم فهم فرایند بازسازی و تجهیز مفاهیم درون دینی در روند تاریخی پیش از آن است که در جهت تجدید حیات دینی صورت پذیرفته است.در چنین راستایی در چند دههء پیش از انقلاب اسلامی رویکرد نوینی در ادبیات فکری شیعه در باب مقولاتی چون نسبت دین و سیاست،انتظار فرج،تقیه،جهاد و شهادت شکل گرفت که در پرورش ذهنی و تغییر نگرش به سوی قبول یک تحول بنیادین براساس دین نقش اساسی ایفا کرد.اندیشوران شیعی در این دوره به این نتیجه رسیدند که محتوای اندیشهء شیعه قابلیت لازم برای ارائهء یک الگوی مطلوب سیاسی و اجتماعی و بازیابی دینی در عصر جدید را داراست ولی برخی از پذیرههای سنتی یا تفسیرهایی از آن مانع ایفای چنین نقشی است.مقالهء حاضر در صدد است تا این کوشش فکری را در چارچوبهای اشاره شده بررسی و تجزیه و تحلیل کند.کوششی که به نحوموفقیتآمیزی از انزوای اسلام در جهان زیست خود و در شرایط نوین جهانی ممانعت کرد.
خلاصه ماشینی:
"11اما آنچه برای ما در کنار مباحث نظری و بررسیهای عالمانهای که درباره تقیه وجود دارد،حائز اهمیت است،این نکته است که با اینکه آیات قرآن و احادیث نقل شده از معصومان(ع)و نیز اقوال فقها دال بر این واقعیت است که تقیه یک رخصت به شمار میآید و در برگیرنده ضرورت و موارد اضطرار است21و به عبارت دیگر،در منزل احکام اصلی و اولیه دین قرار نمیگیرد؛چرا که اصل اولی اسلام بیان و اعلام و تبلیغ معارف اسلام و امر به معروف و نهی از منکر و جهاد و امثال آن است؛ولی در عمل در بخشهای قابلتوجهی از تاریخ گذشته شیعه و به ویژه دوران اخیر به ایستاری اولی و اصلی در دین تبدیل شده است و همواره این مقوله محلل ما بین مصلحت و ضرورت شده و در مواقعی به صورت ریاکاری و بیشهامتی آشکار در آمده است و این در حالی است که پنهان داشتن دین و اعتقاد ترفندی تاکتیکی است که بههیچوجه کوششهایی را که در جهت پیروزی نهایی آن انجام میگیرد،قطع نمیکند و در حکم یک ضمانت برای تعلیق وظایف اساسی دینی است»(عنایت،5631،ص 203).
در هر صورت،موضوع جهاد و شهادت و بحثهای حولوحوش آن به ویژه قیام امام حسین(ع)که از جمله آموزههای اساسی فرهنگ شیعه به شمار میآید،در دهههای پیش از انقلاب اسلامی مورد بازشناسی و بازتفسیر قرار گرفت و متفکران شیعه در طرح و بازپروری آن کوششهای فکری فراوانی انجام دادند و بهعنوان سازوکاری درون مذهبی در راستای تجهیز مفاهیم بنیادین فکری در اندیشه شیعی مطرح کردند که فوریترین نتیجهء آن،زدودن خرافات و اوهام از قیام ابی عبد الل?ه الحسین(ع)بود."