خلاصه ماشینی:
خاقانی با ظرافت ذهن سالک راه کمال را به این گفته جلب میکند که:"خطوتین و قد وصل"و قرینههای: حلهء حدوث کوی نوشدگی دو منزل خطوتین مرصا گفتن قریشی وحدت وصال این منظور را باز میگوید،در عین حال برای شبهه پردازان در دو بیت بعد کلید گشایش این رمز را به صورت خطوه در معنی قدم میآورد: کسری از این ممالک و صدر کسری و قباد خطوی از این مسالک و صد خطهء ختا جالب اینجاست که ستایش ممدوحان شمشیر بند در همهء موارد با کلید معنایی آشکار است اما مواردی که در پرستش حق،یا ستایش حضرت رسول(ص)و حتی فقها است بصورت کنایی یا بدون کلید معنایی است.
لطایف استشهادی در سخن او بسیار است اما تعداد کمی از این لطایف با کلید معنایی مشخص شده است بطوری که میتوان گفت: دریافت کمتر از 32 در صد استشهادهای او به کمک قرینههای لفظی است نمونههایی از آن در زیر میآید: 1-ذکر عبارت استشهادی به طور صریح: گر سخن راست بود جمله در تلخ بود تلخ که"الحق مر" ص 213 س 25 یا: هر که یقین را به توکل سرشت بر کرم"الرزق علی الله"نوشت ص 159 در طبقات ز می افکنده بیم "زلزله الساعه شیی عظیم" ص 182 کنت نبیا"که علم پیش برد ختم نبوت به محمد سپرد ص 43 شعر بر آرد به امیریت نام "کالشعراء امراء الکلام" ص 86 2-کلید معنایی به صورت عبارتی هم معنی با آیه یا حدیث: چون قدمت بانگ بر ابلق زند جز تو که یارد که انا الحق زند ص 37 که اشاره به لمن الملک الیوم الله الواحد القهار آیه 16 سوره الغافر 3-بیان کلمه یا کلماتی که تداعی کننده آیه یا حدیث باشد: نزل بلا عافیت انبیا است و آنچه تو را عافیت آید بلاست زخم بلا مرهم خود بینی است تلخی می مایه شیرینی است ص 155 که کلمه"بلا"یادآور البلاء للولاء14است.