چکیده:
با گسترش صنعت بانکداری، متفکران مسلمان به این فکر افتادند که به شکلی از
این پدیده استفاده کنند اما به دلیل آنکه بیشتر فعالیتهای بانک براساس قرض
با بهره است که از نظر اسلام ربا و ممنوع میباشد, از اینرو ابتدا تلاش نمودند
با حفظ عملیات بانکداری متعارف, توجیههای شرعی پیدا کنند اما در عمل استدلالی
که مورد پذیرش علمای دین باشد به دست نیامد، در اینجا بود که برخی اندیشمندان
اسلامی درصدد طراحی بانکی براساس معاملات اسلامی برآمدند و نتیجه آن را امروزه
در قالب بانکهای بدون ربا و اسلامی در سراسر دنیا مشاهده میکنیم.بانکهای اسلامی گرچه در حذف ربا از عملیات بانکی و جایگزینی معاملات مجاز,
با هم مشترک هستند اما در اینکه از چه عقود و قراردادهایی برای تجهیز و تخصیص
منابع استفاده کنند تفاوت دارند. این تفاوتها باعث شکلگیری الگوهای متفاوت از
بانکداری اسلامی شده است. اختلاف الگوها و شیوهها گرچه موجب مطرح شدن افکار نو
شده و ایدة بانکداری اسلامی را تکامل میبخشد اما در بلند مدت مانع رسیدن به
یک الگوی واحد جهانی که بتوان آن را در سراسر کشورهای اسلامی به اجرا گذاشت,
میگردد.در این مقاله سعی میکنیم با بررسی تطبیقی مستندات فقهی بانکداری بدون ربای
ایران که به صورت یکپارچه در کل کشور به اجرا درمیآید و بانک اسلامی اردن که
هم قدمت بیشتری دارد و هم در عمل تا حدودی موفق بوده، مشترکات و مختصات آن دو
را در تجهیز سپردهها و تخصیص منابع به دست آورده و با هم مقایسه کنیم تا با
روشن شدن نقاط ضعف و قوت آنها، زمینه برای طراحی الگوی کامل بانکداری اسلامی
فراهم گردد.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به قانون بانکداری و آییننامههای اجرایی آن، سپردههای بانکی به سه گروه زیر تقسیممیشود: 1ـ1ـ حساب جاری (قرضالحسنه) حساب جاری در عملیات بانکداری بدون ربای ایران دارای ماهیت قرض است و مثل حساب جاری در همه بانکهای سنتی است و همانند آنها خدمات جاری را در اختیار صاحب حساب میگذارد، به این ترتیب که اشخاص حقیقی و حقوقیبا افتتاح حساب, از طریق دسته چکی که از بانک دریافت میکنند از موجودی حساب خود به هر اندازه و به هر صورتیکه مایل باشند، طبق مقررات بانک استفاده مینمایند و به موجودی این گونه حسابها هیچ سودی تعلق نمیگیرد.
بانک با بررسی اطلاعات مذکور و تعیین میزان کل سرمایه مورد نیاز مشارکت مدنی، سهم بانک و شریک، نسبت سود شریک و بانک، با رعایت کلیه ضوابطی که در این امر برای بانکها معین شده است در صورت وجود توجیه کافی از نظر فنی و مالی, با آوردن شرایطی یا بدون شرط با درخواست مشتری موافقت و اقدام به انعقاد قرارداد مینماید؛ (همان: 594، مسئله 8).
ب. در بانکداری بدون ربای ایران برای سپردههای پسانداز از قرارداد قرضالحسنه استفاده شدهاست و این موجب میشود بانک نتواند به سپردهگذاران سودی بپردازد, در نتیجه برای تشویق مردم, به سمت اعطای جوایز به صورت قرعهکشی روی آورده است، که این عمل موجب شده اولا: جایگاه بانک از حد یک مؤسسه مهم اقتصادی به حد مؤسسههای بختآزمایی تنزل کند، ثانیا: ثبات سپردهها از بین برود، ثالثا: سپردهگذار نتواند به حق خود برسد، در حالیکه بانک اسلامی اردن, سپرده پسانداز را در بخش سپردههای سرمایهگذاری قرار داده و در پایان سال مالی, متناسب با مانده سپردهها به آنها سود میپردازد."