چکیده:
شهید سید محمد باقر صدر(ره) اقتصاد اسلامی را به معنای مذهب اقتصادی میداند و
آن را چنین تعریف میکند: روشی که جامعه در زندگی اقتصادی و حل مشکلات عملی آن را
بر میگزیند. وی راه دستیابی آن را روش اکتشاف یا به عبارت دیگر حرکت از روبنا به
زیربنا معرفی میکند. پرسش بسیار مهم که محققان اقتصاد اسلامی در باره روش شهید صدر(ره) با آن
مواجهاند این است که آیا مذهب اقتصادیای که شهید صدر(ره) معرفی میکند و مبنای
عمل و ضوابط رفتارهای اقتصادی افراد و نهادهای اقتصادی قرار میگیرد به لحاظ مبانی
فقه شیعه حجت است.برخی از اندیشمندان در دفاع از نظریه شهید صدر (ره) بر این باورند که مباحث
مربوط به نظام اقتصادی از جمله مذهب اقتصادی نیازمند بحث حجیت نیست و در اینگونه
مباحث میتوان به ظن غیر معتبر از جمله قیاس، استحسان و ... عمل کرد.نویسنده این مقاله انتساب این تفسیر را به نظریه شهید صدر(ره) صحیح نمیداند،
بلکه معتقد است شهید صدر(ره) در پی کشف واقع و نفسالامر است، اما چون کشف مذهب
اقتصادی را ضروری میداند و از سوی دیگر کشف آن را با مراجعه به ادله و نصوص ناممکن
مییابد، به عبارت دیگر چون باب علم و علمی کشف مذهب اقتصادی را منسد
میبیند، استفاده از ظن غیر معتبر را برای کشف مذهب اقتصادی لازم میشمارد.
بنابراین، تنها بدین طریق میتوان نظریه اکتشاف شهید صدر(ره) را مطابق با مبانی فقه
مذهب شیعه تفسیر کرد.
خلاصه ماشینی:
"به عبارت دیگر، آیا آنچه از روش شهید صدر(ره) به عنوان اقتصاد اسلامی کشف و استنباط میشود و مبنای احکام و قوانین رفتارهای اقتصادی قرار میگیرد حجت عندالله است؟ و آیا اگر اثبات شود که چنین است میتواند مورد عمل واقع شود؟ شایسته تأکید است که نویسنده مقاله در مقام نقد یا قبول نظریه شهید صدر (ره) نیست، بلکه در صدد رد تفسیرهای ناروا از نظریه ایشان و تصحیح آن مطابق با مبانی فقه شیعه است؛ گر چه ممکن است به حسب مورد تنها اشارهای به اختلاف دیدگاه خود با دیدگاه شهید صدر(ره) داشته باشد.
حجیت مذهب اقتصادی پیش از پاسخ پرسش پیشین، ابتدا باید پاسخ این پرسش داده شود که آیا مباحثی همانند مباحث نظام اقتصادی اسلام، به ویژه مذهب اقتصادی به مفهومی که شهید صدر(ره) بیان میکند، نیازمند حجت عندالله است؟ یعنی همان گونه که خبر واحد عادل در استنباط احکام فرعی فقهی حجت است، در مباحث نظام هم همین گونه است؟ آیا در مباحث کشف نظام باید از روشها و ابزارهایی استفاده کرد که حجیت آنها همانند خبر واحد عادل اثبات شده باشد یا از روشهایی همانند استحسان و قیاس و … میتوان بهره جست؟ به تعبیر فنی اصولی، آیا از ظن غیر معتبر نیز میتوان بهره جست؟ دیدگاه عدم نیاز به حجیت در مباحث نظام اقتصادی برخی فقیهان و اندیشمندان اسلامی، آن گاه که روش شهید صدر(ره) در کشف مذهب اقتصادی ـ روش اکتشاف ـ مورد پرسش و تردید قرار گرفت، مدعی شدند: مباحث مربوط به نظام و سیستم بر خلاف عمل افراد نیاز به حجیت ندارند و چون در مباحثی همانند کشف مذهب اقتصادی در صدد کشف واقع نیستیم، بنابراین، ولی فقیه حق دارد حتی از ظنون غیرمعتبر که از راه مصالح مرسله و امثال آن به دست میآید، استفاده کند."