چکیده:
بهرهگیری انقلابیون، سیاستمداران، اندیشمندان و نخبگان تاریخساز از تاریخ، منحصر
بهفرد و با اسلوب مورخان حرفهای متفاوت است. آنان عملگرایانهتر عمل کرده و بیشتر
تاریخساز بودهاند تا محافظ مواریث تاریخی و موفقترینشان، بصیرترینشان به تاریخ بودهاند.
اما این قاعده کلی موقعی قابلاطمینان خواهد بود که از مصادیقی برخوردار باشد. لازمه
رسیدن به این هدف، بررسی موردی چنین شخصیتهایی است. با اذعان به اینکه هر شخصیت
برجسته و تحولآفرین از این زاویه قابل مطالعه است، نگارنده با مطالعه شخصیت برجسته
تاریخ معاصر ایران یعنی حضرت امام روحالله خمینی (ره) سعی در مستندسازی این اندیشه
دارد. آثار ایشان از بینش عمیق وی به زوایا و مقاطع تاریخ ایران و اسلام حکایت میکند و
وجود مایههای فقهی، فلسفی، عرفانی و اخلاقی و سیاسی در اندیشههایش غنای خاصی به
این شم بخشیده است. ایشان برای مورخ، وظایفی قائل است و تاریخ را عنصر ارزشمندی
برای بهینهسازی زندگی کنونی میداند و در شیوه تاریخنگاری نیز ترکیبی از تعلیل، تحلیل،
تطبیق، کشف قانونمندیها و سنتها، رفع ابهامات و شبهات، ارائه نتایج و ... را مورد استفاده
قرار داده است.
خلاصه ماشینی:
"اگر بخواهیم میزان تأثیر بینش تاریخی رهبران را در فعالیتهای سیاسی آنان بیان کنیم و به ارزش و اهمیت آن واقف شویم و به چگونگی کاربردی کردن و پویایی تاریخ، الگو ارائه دهیم همینمورد کافی است، زیرا امام هیچ کدام از نقاط ضعف رهبران سیاسی و انقلابی تاریخ معاصر ایران را نداشته است.
اما در میان فواید تاریخ، آنچه هنوز اهمیت خود را از دست نداده، توجه به جنبه عملی و اخلاقی تجارب تاریخ است لذا از این بعد آن را به علم ابدان (علم طب) تشبیه کردهاند، از آنکه به تعبیر ابوالحسن بیهقی هیچ واقعهای از خیر و شر نیست «که سانح گردد» و «نه در عهد گذشته مثل آن یا نزدیک بدان واقعه بوده باشد»؛ «پس همچنانکه اطبا از بیماریهای گذشته» دستور کار برای خویش میسازند اهل خبر نیز از حوادث گذشته سرمشق میگیرند...
فایده عبرتانگیزی تاریخ از دیدگاه امام خمینی (ره) مورد توجه بایسته بوده و ایشان بارها بدان توصیه کرده و خود نیز عملا آن را به کار بسته است و میفرماید: «تاریخ و آنچه به ملتها میگذرد، این باید عبرت باشد، برای مردم؛ از جمله تاریخ عصر حاضر.
بدین ترتیب عنصر «عبرتانگیزی» تاریخ به عنوان کاربردیترین جنبه آن در نگرش تاریخی امام خمینی (ره) جایگاه ویژهای دارد که این نقطه اشتراک با قرآن و به عبارت بهتر، نقطه الهام از کلام خداوند، و همان چیزی است که بزرگان اسلام و مورخان برجسته مسلمان با تمسک و توجه به آن به یافتههای تاریخی خود ارزش و اهمیت بخشیدهاند."