چکیده:
عصر حاضر پرسشهای پرشماری فراروی دینپژوهان نهاده که جمع قابل توجهی از آنها حول
محور فلسفه دین گرد آمدهاند. نوشتار پیش روی، چیستی فلسفه دین را میکاود. نیل
بدین مقصود بدون رجوع به خاستگاه و مفاهیم مشابه و متقارب ممکن نیست؛ بدین جهت،
نگاه به واژههایی چون الاهیات و کلام فلسفی و طبیعی، دینپژوهی، کلام قدیم و جدید
ضرورت دارد. در این میان واژهای که بیش از دیگران به فلسفه دین نزدیک و با آن
متداخل است و بهویژه در آثار نویسندگان داخلی مشاهده میشود، کلام، بهویژه با وصف
جدید است؛ پس این مقاله در جهت تبیین مفاهیم متقارب به فلسفه دین، توجه بیشتری به
تعیین مرز آن با کلام جدید کردهاست. کشف این مرز در گرو پردهبرداری از سیمای کلام
جدید است. در این زمینه پس از اشاره مختصر به چیستی کلام قدیم، آرای طرح شده در
تیین کلام جدید به دو دسته حامیان و نافیان تقسیم و ارزیابی شدهاست؛ سپس بر مبنای
نظر برگزیده، وجوه تمایز فلسفه دین و کلام جدید آمده است. در نهایت، مسائل فلسفه
دین و امکان طرح رویکرد اسلامی، محور سخن در این نوشتار است.
خلاصه ماشینی:
"6. فلسفه دین در مقام کشف حقیقت است؛ اما کلام در صدد اثبات باورهای دینی است و خود را به دفاع از آنها متعهد میداند (ریکور، نقد و نظر ش2: ص142 و 143 و خرمشاهی، 1370: ص171 و 172)؛ البتهاینکهانگیزه متکلم دفاع از آموزههای اعتقادی است، بهارزش کار وی ضربه نمیزند مادام کهاز روش منطق و استدلال بهطور صحیح بهره گیرد.
وجه عمومیت فلسفه دین بهادیان این است که چون نگاه فلسفه دین بهادیان، نگاه برون دینی است، و ادیان عناصر مشترکی نیز دارند، همین امر سبب میشود که بخشی از مسائل مورد بحث در فلسفه دین قابل تعمیم به جمعی از ادیان یا همهانها باشد؛ اما این امر مستلزم عدم امکان سخن گفتن از فلسفه دین خاص برای مثال فلسفه دین اسلامی نیست؛ بلکه هر پژوهشی درباره دین خاص که با روش عقلانی و ابزارهای شناختی بشری، با نگرش برونی به دین و به هدف ارزیابی حقیقت جویانه، باورهای دین خاصی را بررسی کند و به بیان مبادی تصوری و تصدیقی آن بپردازد، فلسفهان دین خاص تلقی میشود.
وصف جدید برای کلام، مستلزم تغییر ماهیت آن نیست؛ چرا که کلام قدیم و جدید در ناحیه موضوع (آموزههای دینی) و غایت (دفاع از آنها) مشترکند؛ اما به رغم وحدت غرض می توان آنرا به وصف جدید و قدیم متصف کرد پارهای امور به تازگی کلام انجامیده و آن را شایسته نام جدید ساختهاست که عبارتند از مسائل جدید، پرسشهای تازه در برابر مسائل کهن، به روز بودن مباحث، مبانی و روش جدید."