چکیده:
بهسبب قدرتی که در ماه متمرکز است و بهعلت واقعیت و حیات بیپایانی که ماه مظهر آن بهشمار رفته،معبود و مسجود مردمان گردیده است.مناسبات میان ماه،باران،رستنیها و حیوانات بیشازپیش قداست و اهمیت ماه را مشخص کرده و آن را به عنوان یگانه منبع باروری جهان مطرح ساخته است.به این دلیل که آدمی همواره در پی آن بوده است که مکنونات قلبی خویش را به اشاره بیان کند،ماه در نقشونگارها جنبهای نمادین یافته و در این مسیر هنر نقش اساسی را ایفا نموده است.در ایران باستان،ماه،این نگار نقرهای و نور مسحور سماء هماره موردتوجه بوده است.علاوهبر ماه سایر عناصر مفید طبیعت هم نزد مردم ایران باستان همیشه مجلای قداست بهشمار میرفتهاند.در دوران باستان تا قبلاز دورهی هخامنشی ماه از اهمیت والاتری برخوردار بود اما پس ازآن به دلایل مختلف از همیت ماه کاسته شد.در این دوران عناصر مربوط به ماه به عنوان نماد خورشید نیز به کار رفت و اهمیت خورشید در این دوران بیشتر شد.بااینوجود ماه هرگز اهمیت خود را بهطور کامل از دست نداده و هماره به عنوان یک عنصر مفید مورد تقدس و احترام بوده است. در پشتها آمده است که:«گیاهان بهسبب گرمای ماه میرویند...».
قبلاز آغاز بررسی ذکر چند نکته در ارتباط با این نوشتار خالی از فایده نیست:اول اینکه،برخی از نمادها ابتدا به یک عنصر طبیعی تعلق داشتهاند که پس از گذشت زمان،به عنصر دیگری تعلق یافته یا اینکه با توجه به شرایط مکانی و زمانی به عنصر دیگری وابسته شدهاند.
دوم اینکه،وقتی از نماد،آن هم مربوط به پیشاز تاریخ صحبتی به میان میآید،منظور یک مفهوم فرضی است و نمیتوان با قاطعیت در مورد آن نظر داد.اما آنچه شایانتوجه است این که،هرچند طرحهای متفاوتی در تمدنهای باستانی در ارتباط با ماه دیده میشود ولی مفاهیم مشترکی در بیشتر آنها به چشم میخورد.
خلاصه ماشینی:
1به قول میرچا الیاده: "ماه سرنوشتی دردناک بسان انسان دارد و مانند انسان فرتوت میشود،فرتوتی انسان با مرگ پایان میگیرد اما در پی این مرگ رستاخیزی هست؛و لادت ماه نو،ماه از ذات خود به حکم سرنوشتی که بر وی مقدر شده است دوبارهزاده میشود.
4 ماه در ادوار کهن پیشاز زرتشت: در ایران باستان پیشاز زرتشت بهخاطر ایمان به خدایان متعدد و پرستش عناصر طبیعت که از اعتقادات آریاییهای ساکن این سرزمین بوده است،ماه که شب تیره و ظلمانی را روشنی میبخشد همواره به عنوان یکی از خدایان ستایش شده است.
با وجود نمادهای بسیار برای خورشید بر روی سفالهای این دوران هنوز برتری و اهمیت ماه در آیین مردم این سرزمین روشن بوده و در رقابتهای خورشید و ماه تقریبا همیشه ماه پیروز است.
اکرمن در مقالهی خود این نکته را متذکر شده که سلسلههای پارسی جنوب ایران در زمان پارتیان روی کلاهشان هلال ماه بوده است.
51 ماه در دوره ساسانی: باوجود اعتبار بسیار خورشید در این دوران جالبتوجه است که بر روی مهرها و سکههای به دست آمده از زمان ساسانیان غالبا تصاویر خورشید و ماه هردو به چشم میخورد که بیانگر تداوم اهمیت و تقدس این دو نور ایزدی در آیین مزدیسنای ساسانی است.
02 منابع بررسی ماه در ایران 1-متون پهلوی اوستایی: گاتها: خلقت ماه در گاتاها بهصراحت و به نام نیامده است اما اهورامزدا (به تصویر صفحه مراجعه شود) نقاب زراندود پادشاه ساسانی،هزاره چهارم میلادی، موزه متروپولیتن نیویورک (به تصویر صفحه مراجعه شود) بشقاب زرین ساسانی با نقش برجسته قلمزنیشدهی نبرد شیر و شاه است که روشنایی خوب کنش و تاریکی،خواب و بیداری،بامداد و نیمروز و شب را افرید(هات 44 بند 5)و هم اوست که به خورشید و ستارگان راه(گردش)داد و نیز اوست که ماه میافزاید و دگرباره میکاهد.