چکیده:
انسان با پیمودن راه کمال میتواند مظهر اسمای الهی گردد و در نتیجه جانشین خداوند در زمین شود. قرآن کریم در آیات 30 تا 33 سوره بقره، ظرفیت وجودی انسان را برای کسب مقام خلیفه الهی بیان میکند. در این آیات، خداوند خطاب به فرشتگان اعلام میکند که با آفرینش انسان خلیفهای برای خود بر روی زمین تعیین کرده است و در ادامه به منظور تبیین مقام خلیفه الهی میفرماید، جانشین خدا در روی زمین کسی خواهد بود که علم به اسماء داشته باشد. بنابراین رابطهای محکم بین علم انسان به اسماء و مقام خلیفه الهی در روی زمین وجود دارد. در بیان معنای اسماء و چگونگی علم به آن، مفسران اقوال متعددی ارائه دادهاند. ملاصدرا در تفسیر این آیه معنای تعلیم اسماء به آدم( را مظهریت انسان برای اسماء و صفات الهی و جامع حقایق عالم بودن انسان میداند و نشان میدهد که چگونه جهانشمول بودن انسان میتواند او را لایق جانشینی خداوند
خلاصه ماشینی:
"در این آیات، خداوند خطاب به فرشتگان اعلام میکند که با آفرینش انسان خلیفهای برای خود بر روی زمین تعیین کرده است و در ادامه به منظور تبیین مقام خلیفۀ الهی میفرماید، جانشین خدا در روی زمین کسی خواهد بود که علم به اسماء داشته باشد.
ملاصدرا سر نهفته در ( إنی أعلم ما لا تعلمون( را استعداد نهفته در وجود آدم میداند که از دید فرشتگان پوشیده ماند؛ زیرا آنان علوم محدودی دارند و هر یک در مرتبهای از وجود قرار دارند که بالاتر از آن نمیتوانند بروند، پس به دلیل مرتبۀ وجودیشان، اگرچه شاهد بر ملکوتاند، خداوند پنهان و غایب از آنهاست و چون فرشتگان به تکتک قوای شهویه و غضبیه و عقلیۀ انسان نگاه کردند و از فضیلت این قوا هنگامی که تحت تصرف و کنترل عقل باشند، غفلت کردند، در صدد کسب خبر برآمدند که حکمت خداوند در انتخاب چنین خلیفهای چیست؟ غافل از اینکه منشأ خلافت آدم به خاطر قرب و شرف اوست؛ زیرا هر چه موجود در نظام هستی نزدیکتر به حق تعالی باشد از کمالات بیشتری برخوردار است (صدرالدین شیرازی، 1364: 2/315ـ317).
سٶالی که در اینجا مطرح میشود این است که منظور از اسمای الهی چیست؟ و علم به این اسماء چه ویژگیای در انسان ایجاد میکند که او را لایق جانشینی خداوند در زمین و دارای ولایت تکوینی میسازد؟ آنچه مسلم است آنکه اطلاع آدم( بر اسماء مانند اطلاع ما از نامهای اشیای مختلف نیست؛ چون در این صورت فرشتگان هم پس از آنکه آدم( اسماء را شرح داد، مثل او میشدند و تفاوتی میان آنها باقی نمیماند."