خلاصه ماشینی:
"وی پیش از پرداختن به تألیف تاریخ العبر، به نگاشتن مقدمهای همت کرد که چون از شهرت جهانی برخوردار است، لزومی به توجه دادن به آن نیست جز این که بدین اشاره اجمالی اکتفا کنیم که وی بعد از دیباچه اثر مزبور، مقدمه اول را به «فضیلت دانش تاریخ و تحقیق روشهای آن» اختصاص داده و در سطر نخست به صراحت و قاطعیت چنین بیان داشته است:باید دانست که فن تاریخنویسی را روشی است که هر کس بدان دست نیابد ....
جمال زاده بعد از معرفی این چهار کتاب در پایان مقاله خود بار دیگر برای آگاه ساختن محققان هموطنش از میزان توجه مورخان اروپایی به اهمیت بحث و جدل پیرامون راه و روش تاریخنویسی و چگونگی ترقی دادن این علم و فن، به این نکته توجه داده است که از خلال همین چهار کتاب میتوان به کثیری از آثار اروپائیان در باب فن تاریخنویسی آشناشد.
در این جا تنها برخی از عناوین مباحث مطرح شده در کتاب تاریخ در ترازو را که در ربط مستقیم با مقوله روش تحقیق تاریخ است میآوریم: قریحه و ضابطه؛ دو عامل مهم در تاریخ نویسی/108،قدم اول مورخ کشف و گردآوری اسناد و مدارک است/142، لزوم احاطه تام بر مآخذ موضوع /110، احتیاط عالمانه در بررسی اسناد و تحلیل و تفسیر معقول و منطقی آنها /110، نقد بیرونی و درونی و استدلال در آنچه که نمییابد/116، مورخ و ضرورت پرهیز از خوش باوری /111، زیانهای خوشباوری /114، محاسن دیرباوری /115 و 116، لزوم دیدن یک حادثه تاریخی در پرتو حوادث دیگر/166، مقوله تبیین و تفسیر /99، مسأله حقیقت و خطا/127، مسأله حقیقت و واقعیت/132، تاریخنویسی با چسب و قیچی/162 و..."