چکیده:
اهلال از شمار آن دسته از واژههای قرآنی است که در مقام نفی برخی از رسوم جاهلی در خصوص قربانی حیوان به کار رفته و از آنجا که دارای کارکرد ثبوتی در شریعت اسلامی نبوده،عملا در تداول متشرعه زمینهای برای کاربرد نیافته است. عوامل متعدد مانند عدم کاربرد واژه در دورهء اسلامی برای قربانی،فاصله گرفتن از دوره جاهلی و فراموش شدن رسوم آن دوره و مطرح شدن مسئله تسمیه بر ذبح حیوان-هر چند برای مصرف گوشت روزانه و نه برای مقاصد آیینی-موجب شده است تا طیف وسیعی از مفسران و فقیهان در مذاهب مختلف اسلامی مفهوم اهلال بر حیوان را به مفهوم تسمیه بازگردانند. در این مقاله با کاوش در خصوص ریشهء واژه و کاربردهای کهن آن کوشش شده است تا بافت معنایی این واژه در کاربردهای پیش از اسلام بازشناخته شود و نشان داده شود آنچه در دوره جاهلی اهلال خوانده میشده،هم از نظر آیینی بودن و هم از نظر اختصاص به برخی از قربانیها،تا چه حد محدودتر از کاربردی است که در شریعت اسلامی برای تسمیه بر ذبیحه در نظر گرفته شده است.ضمنا توجه به کاربرد سلبی اهلال در قرآن کریم اهمیت دارد،یعنی اینکه هرگز امر به اهلال وجود ندارد و صرفا از خوردن گوشت حیوانی که اهلال آن برای غیرخدا بوده باشد،نهی شده است.با توجه به این نکات،میتوان نتیجه گرفت که آیات مربوط به اهلال مستقیما و بر اساس دلالت ظاهر نمیتوانند در مسئله تسمیه بر ذبح مورد استناد قرار گیرند و از منظر فقهی،برای تسمیه باید به دنبال مستندات بود که رأسا به عنوان سنت یا در مقام تأویل اهلال در کتاب به موضوع تسمیه پرداخته باشند.
خلاصه ماشینی:
"» (مائده:3) قل لا أجد فی ما أوحی إلی محرما علی طاعم یطعمه إلا أن یکون میتة أو دما مسفوحا أو لحم خنزیر فإنه رجس أو فسقا أهل لغیر الل?ه به فمن اضطر غیر باغ و لا عاد فإن ربک غفور رحیم» (انعام:541) إنما حرم علیکم المیتة و الدم و لحم الخنزیر و ما أهل لغیر الل?ه به فمن اضطر غیر باغ و لا عاد فإن الل?ه غفور رحیم» (نحل:511) اهلال در تمامی این آیات از این صورتبندی پیروی میکند: اهلال*به*لغیر الل?ه دربارهء کاربرد حرف اضافهء«ب»در اینجا احتمالهای مختلفی را میتوان دنبال کرد که با توجه به ابهامات پیش یاد شده دربارهء سابقهء لغوی و فرهنگی واژه،رسیدن به نتیجهای دربارهء آن بدون یافتن شواهد دشوار است.
اگر مباحث فرهنگی یاد شده در بخشهای پیشین و نیز حدیث بازگشت علی(ع)از یمن مد نظر قرار گیرد،میتوان نتیجه گرفت که برای عرب پیش از اسلام و برای مسلمانان صدر اسلام،برخی آیینهای خاص-به ویژه مناسک حج-وجود داشت که در آنها اهلال-یعنی ستایش خداوند با اورادی خاص و با صدایی آشکار-انجام میشد و بر اساس سنت آیینی، این اهلال لازم بود همراه با عرضه کردن یک قربانی نیز صورت گیرد.
بعضی از علمای شافعی نیز نظیر زرکشی و فخر رازی در آیه بحث نحوی کرده و گفتهاند که عبارت«و انه لفسق»(و آن فسق است)جملهء خبری بیان حکم نیست،بلکه جملهء حالیه برای بیان این است که تنها در صورتی باید از خوردن گوشتی که نام خدا بر آن برده نشده خودداری کرد که آن گوشت فسق باشد؛یعنی نام غیرخدا بر آن برده شده باشد(انعام:541؛ر ک."